Το βρεγμένο ψάρι, του Φόλκερ Κούτσερ

Για το αστυνομικό μυθιστόρημα του Volker Kutscher «Το βρεγμένο ψάρι» (μτφρ. Τάσος Ψηλογιαννόπουλος, εκδ. Διόπτρα), στο οποίο βασίστηκε η τηλεοπτική σειρά “Babylon Berlin”.

Βερολίνο, άνοιξη του 1929. Ο νεαρός επιθεωρητής Γκέρεον Ρατ φτάνει στο Βερολίνο με δυσμενή μετάθεση από την Κολωνία.

Εξαιτίας της εμπλοκής του σ’ ένα φόνο, παρά την εμπειρία του στο τμήμα Ανθρωποκτονιών, τον τοποθετούν στο Ηθών, το οποίο, στη συγκεκριμένη πόλη και τη συγκεκριμένη περίοδο, παλεύει χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία με το κύμα της πορνείας, της πορνογραφίας και των ναρκωτικών στο οποίο βουλιάζει η πόλη.

Και όπως είναι αναμενόμενο σε κάθε αστυνομικό βιβλίο που σέβεται το εαυτό του, ο Γκέρεον Ρατ θα συνεργαστεί μ’ έναν σκληροτράχηλο μπάτσο μεγαλύτερης ηλικίας, τον Μπρούνο Βόλτερ, ο οποίος είναι μπλεγμένος σε πολλές βρόμικες υποθέσεις, και θα ερωτευτεί μια όμορφη και πανέξυπνη κοπέλα, τη Σαρλότε Ρίτερ ή Τσάρλυ, περιστασιακή στενογράφο της Αστυνομίας και φοιτήτρια νομικής, που φιλοδοξεί μια μέρα να γίνει η πρώτη γυναίκα αστυνομικός στο τμήμα Ανθρωποκτονιών. Ωστόσο, οι ομοιότητες με άλλα γερμανικά ιστορικά αστυνομικά μυθιστορήματα σταματούν εδώ (Φίλιπ Κερρ, Χάρλαντ Γκίλμπερς). Ο συγγραφέας, με σπουδές γερμανικής φιλολογίας, φιλοσοφίας και ιστορίας, χτίζει μια επιτυχημένη αναπαράσταση της εποχής που συνήθως αποκαλούμε «εύθραυστη Δημοκρατίας της Βαϊμάρης», και ήρωα έναν λιγάκι ανήθικο μπάτσο γεμάτο ελαττώματα. Πράγματι, ο επιθεωρητής Ρατ δεν είναι από τους πιο συμπαθείς ήρωες της αστυνομικής μυθοπλασίας, αλλά ένας φιλόδοξος κι αδίστακτος νεαρός που εκμεταλλεύεται φίλους και εχθρούς με σκοπό την ανέλιξή του στην αστυνομία του Βερολίνου.

Μικρές λεπτομέρειες φαινομενικά ασήμαντες θα αποδειχτούν καίριες αρκετά κεφάλαια αργότερα. Οι διαρκείς ανατροπές όσων στοιχείων θεωρούμε δεδομένα συντελούν στην επιτυχημένη αναπαράσταση της ατμόσφαιρας φόβου και ανασφάλειας της εποχής, λίγο πριν ο εφιάλτης πάρει σάρκα και οστά.
Το Βερολίνο, στα τέλη της δεκαετίας του ’20, μαστίζεται από την ανεξέλεγκτη και παράλογη βία αντιμαχόμενων συμμοριών και πολιτικών ομάδων. Οι ακραιφνείς σταλινικοί συγκρούονται με τους τροτσκιστές, Γερμανοί με Ρώσους ομοϊδεάτες τους δεν διστάζουν να αλληλοσφαχτούν. Συγχρόνως, έχουν ήδη αρχίσει να ανθίζουν οι σπόροι του εθνικοσοσιαλισμού, καθώς οι ηττημένοι Γερμανοί αξιωματικοί του στρατού οργανώνονται σε παρακρατικές ομάδες κρούσης. Φτωχογειτονιές και καινούργια εμπορικά κέντρα συνυπάρχουν φαινομενικά αρμονικά σε διάφορα σημεία της πόλης, ενώ στη γωνία καραδοκεί μια μεγάλη οικονομική κρίση.

Ο Γκέρεον Ρατ θα κάνει απανωτά λάθη, θα συνεργαστεί με τους λάθος ανθρώπους, και θα εμπλακεί σε πολιτικές ίντριγκες που τον ξεπερνούν. Διότι εκτός των προβλημάτων που δημιουργούν στην πόλη οι συγκρούσεις της αστυνομίας με τους κομμουνιστές, υπάρχουν λίγοι αλλά καλώς πληροφορημένοι επικεφαλής ομάδων με τελείως διαφορετικά συμφέροντα και ιδεολογία, οι οποίοι περιμένουν ένα τρένο από τη Σοβιετική Ένωση, φορτωμένο με το χρυσάφι των Σορόκιν (μιας οικογένειας Ρώσων αριστοκρατών). Το φορτίο διεκδικούν οι τροτσκιστές, οι Σοβιετικοί, οι νεοναζί, οι εθνικιστές στρατιωτικοί και η συμμορία Μπερολίνα. Στο τέλος του πρώτου τόμου της σειράς, ο Γκέρεον Ρατ θα βρει προσωρινά τις ισορροπίες του σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο, χωρίς να αφήσει πίσω του βρεγμένα ψάρια.

Το βιβλίο είναι ογκώδες και με δαιδαλώδη πλοκή αλλά πολύ έξυπνα δομημένο. Μικρές λεπτομέρειες φαινομενικά ασήμαντες θα αποδειχτούν καίριες αρκετά κεφάλαια αργότερα. Οι διαρκείς ανατροπές όσων στοιχείων θεωρούμε δεδομένα συντελούν στην επιτυχημένη αναπαράσταση της ατμόσφαιρας φόβου και ανασφάλειας της εποχής, λίγο πριν ο εφιάλτης πάρει σάρκα και οστά. Παράλληλα, ο συγγραφέας περιγράφει μια κοινωνία που βουτάει στις απολαύσεις και τη διασκέδαση σαν να μην υπάρχει αύριο. Ξέφρενοι χοροί, παραστάσεις βαριετέ και στριπτίζ, υπόγεια καταγώγια με κάθε λογής ναρκωτικά – οτιδήποτε μπορεί να βοηθήσει τον κόσμο να ξεχάσει το αύριο.

Ο συγγραφέας έχει γράψει ως τώρα οκτώ μυθιστορήματα με ήρωα τον Γκέρεον Ρατ, και τέσσερα διηγήματα. Επηρεασμένος από τη σειρά “The Sopranos”, την γκαγκστερική ταινία “Road to Perdition” («Ο δρόμος της απώλειας», σκ. Σαμ Μέντες, 2002), αλλά και το αριστούργημα του γερμανικού εξπρεσιονισμού “M”, του Φριτς Λανγκ, περιγράφει τη σταδιακή κατάρρευση αξιών και ανθρώπων στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Τα βιβλία του είναι απολύτως πιστά στην ιστορική πραγματικότητα, και όπως στα βιβλία του Φίλιπ Κερρ, βλέπουμε να κάνουν ένα μικρό πέρασμα κάποια πραγματικά πρόσωπα. Πρέπει να πούμε, τέλος, ότι είναι τα πρώτα γερμανικά αστυνομικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν με σκηνικό το Βερολίνο της δεκαετίας του ’20.

Babylon Berlin

Το Βρεγμένο Ψάρι είχε την τύχη να γίνει σειρά με τον τίτλο “Babylon Berlin”, από τον ιδιοφυή Τομ Τίκβερ (“Run, Lola, Run”, “Heaven”, “Perfume: the Story of a Murderer”) και τους συνεργάτες του, σκηνοθέτες και σεναριογράφους, Χέντρικ Χαντλουκτεν και Άσιμ βον Μπόρις. Οι τρεις μαζί ξανάγραψαν την υπόθεση, καταλήγοντας σ’ ένα σενάριο με πιο γραμμική αφήγηση, παραλείποντας κάποια τμήματα του βιβλίου, αλλάζοντας τους χαρακτήρες και μερικούς ήρωες. Για παράδειγμα, στην τηλεοπτική σειρά η στενογράφος Τσάρλυ παρουσιάζεται να ζει σε τρομακτική φτώχεια, να εκδίδεται περιστασιακά και να προδίδει τον Ρατ. Ο Ρατ, από την άλλη, έχει σχέση με τη χήρα του αδελφού του, ενός αγνοούμενου ήρωα του πολέμου. Τίποτα από τα δύο δεν υπάρχει στο βιβλίο. Η σειρά ξεκινάει με την άφιξη του τρένου που μεταφέρει τον χρυσό των Σορόκιν, κάτι που βοηθάει περισσότερο στην ανάπτυξη της πλοκής, την κάνει πιο κατανοητή εξ αρχής, αποφεύγοντας τους σκοτεινούς αφηγηματικούς λαβυρίνθους του βιβλίου.

Οι τρεις σπουδαίοι σεναριογράφοι και σκηνοθέτες έχουν καταφέρει να ανασυστήσουν άψογα την ατμόσφαιρα της «εύθραυστης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης», απεικονίζοντας με αληθοφάνεια τη φτώχεια και την απελπισία των προλεταρίων, τον δυναμισμό των κομμουνιστικών ομάδων απέναντι στη γερμανική αστυνομία και την μεταξύ τους αλληλοεξόντωση. Συγχρόνως, δείχνουν και την άλλη πλευρά, τον πλούτο και την ευμάρεια των πολιτικών, των μεγαλοκακοποιών και των παλιών οικογενειών, παράλληλα με τη λάμψη των νυχτερινών κέντρων, τη νεολαία που πίνει και διασκεδάζει σαν να μην υπάρχει αύριο. Η πιο ακριβή γερμανική τηλεοπτική παραγωγή που έχει γυριστεί ως τώρα, κλείνει το μάτι στην αμερικάνικη αγορά με σκηνές που παραπέμπουν σε κλασικές screwball ταινίες του μεσοπολέμου.

Οι τρεις σπουδαίοι σεναριογράφοι και σκηνοθέτες έχουν καταφέρει να ανασυστήσουν άψογα την ατμόσφαιρα της «εύθραυστης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης», απεικονίζοντας με αληθοφάνεια τη φτώχεια και την απελπισία των προλεταρίων, τον δυναμισμό των κομμουνιστικών ομάδων απέναντι στη γερμανική αστυνομία και την μεταξύ τους αλληλοεξόντωση.
Οι δύο πρώτοι κύκλοι της σειράς στηρίζονται στο Βρεγμένο Ψάρι, τον πρώτο τόμο των περιπετειών του Γκέρεον Ρατ. Ο τρίτος κύκλος βασίζεται πιο χαλαρά στον δεύτερο τόμο, τον Βωβό Θάνατο (όπως είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ποικίλη Στοά και σύντομα θα επανεκδοθεί από τη Διόπτρα). Στα υπέρ της σειράς, εκτός από τους ηθοποιούς, είναι η μουσική επιμέλεια. O Μπράιαν Φέρρυ, ο οποίος εμφανίζεται σε μερικά επεισόδια στον ρόλο ενός τραγουδιστή, έγραψε 13 τραγούδια τα οποία χάρισε στον Τζόνυ Κλίμεκ, έναν από τους δύο συνθέτες του σάουντρακ. Ο άλλος συνθέτης είναι ο θαυματουργός Τομ Τίκβερ και η μουσική του είναι επηρεασμένη από εκείνη που ακουγόταν στα βερολινέζικα καμπαρέ της εποχής, αλλά και ρώσικες μελωδίες, klezmer, χορευτικά κομμάτια σε ύφος τσάρλεστον και με στοιχεία swing. Το βασικό θέμα της σειράς “Zu Asche, Zu Staub” που τραγουδάει η Λένα Νίκορος ή κόμισσα Σορόκινα, ερμηνεύει η Λιθουανή ηθοποιός και τραγουδίστρια Severija Janušauskaitė (η οποία ενσαρκώνει τη Νίκορος στη σειρά).

Το βιβλίο ή τη σειρά;

Θα πρότεινα και τα δύο, αλλά αφού προηγηθεί η ανάγνωση του βιβλίου. Κι αυτό όχι επειδή πιστεύω ακράδαντα στο κλισέ πως το βιβλίο είναι πάντοτε καλύτερο, αλλά επειδή εν προκειμένω η ιστορική ματιά του συγγραφέα, η ανάλυση χωρίς πολλούς πολιτικούς όρους του δράματος που ακολούθησε την ήττα της Γερμανίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι ανυπέρβλητη. Ο Φόλκερ Κούτσερ απλώνει προσεκτικά τις ψηφίδες που δημιουργούν κάποιο στιγμή τη μεγάλη εικόνα: την προδιαγεγραμμένη πορεία της Γερμανίας στο χάος, μιας χώρας γονατισμένης από τα πολεμικά χρέη, με τεράστια ανεργία και μια ασταθή κυβέρνηση αποτελούμενη από συνασπισμό κομμάτων της κεντροδεξιάς. Η απόλαυση θα είναι μεγαλύτερη, βλέποντας τη σειρά στη συνέχεια, προσέχοντας την ατμόσφαιρα και την εικονογράφηση τοπίων της πόλης, ηρώων και χώρων, που στο βιβλίο ίσως ξεφεύγουν.