Τι εννοούμε Παιδεία;

Οι αληθινοί δάσκαλοι εμπνέουν, μαγνητίζουν, συγκινούν και μετατοπίζουν ταπεινά και γενναία, κόντρα στον εγωισμό τους, πρωτίστως τον ίδιο τους τον εαυτό.

Δεν ορμάνε. Δεν χειραγωγούν. Δεν σαδίζουν. Γι’ αυτό και σπανίζουν. Αυτός ήταν ο ρόλος του μακαρίτη στο Dead Poets Society. Αυτό ήταν κι ο Σωκράτης. Ας είμαστε σε εγρήγορση, προσωπικά και συλλογικά. Όσοι διατρανώνουν μεγαλεπίβολα οράματα με νευρωτικό πείσμα περί της διδακτικής τους ανάγκης και αξιοσύνης, συνήθως κρύβουν εξουσιαστικά απωθημένα κολοσσιαίας ανασφάλειας κι επικίνδυνες πολεμοχαρείς ανισορροπίες. Κι αυτό ισχύει από δασκάλους δημοτικού μέχρι καλλιτεχνικούς διευθυντές κι από προπονητές γυμνασίου μέχρι πρυτάνεις πανεπιστημίων και υπουργούς.

Και πώς να μην είναι έτσι παρεξηγημένη η έννοια του δασκάλου όταν, από πολύ μικρά, τα παιδιά -στο ανθρωποφάγο αυτό σύστημα- διδάσκονται αμάσητα τόνους παπαγαλισμένης πληροφορίας και ειδικών γνώσεων που ξεχνάνε την επόμενη μέρα, σε ένα ηθικό πλαίσιο ενοχής, φόβου και ανταγωνισμού. Αντί να παιδεύονται, να εξασκούνται και να μαθαίνουν αληθινά, πρωτίστως τα πιο βασικά της ίδιας της ύπαρξης και της συνύπαρξης. Τις πιο απλές έννοιες της ψυχολογίας, το πνεύμα των νόμων, το πνεύμα των επιστημών, την αξία της γλώσσας, τα παράδοξα της φύσης και της ιστορίας, το γαμημένο «γιατί» σε κάθε τι. Όχι με παπαγαλία αλλά με βίωμα εμπνευστικό. Που θα συγκινεί και τους ίδιους τους δασκάλους αντί να τους μετατρέπει σε νευρικά ρομπότ.

Σε ένα τέτοιο κοινωνικό σύμπαν δεν θα έπειθε ως πεφωτισμένος διαπλαστής των παίδων κάθε διαταραγμένος κοινωνιοπαθής νάρκισσος που έχει καλλιεργήσει ένα εύγλωττο ταλέντο στη διαβολή της εξουσίας. Άρα -ναι- είναι η Παιδεία το διακύβευμα. Απλώς όλα αυτά που ζούμε δεν είναι Παιδεία με πι κεφαλαίο. Είναι Ενοχή, με κεφάλαιο έψιλον. Τραύμα, υστερία, καταπίεση, παλινδρόμηση, τοτέμ, ταμπού, χειραγώγηση, παντού γύρω και μέσα μας. Έννοιες τόσο γνωστές κι όμως δεν τις αγγίζουμε. Έχουμε φτάσει στον 21ο αιώνα και μας διαφεύγουν τα πιο στοιχειώδη συστατικά της ευτυχίας. Πώς να μη χάνουν την αξία τους οι συγγνώμες κι οι μετάνοιες και να μην καταλήγουν κυβιστικός πίνακας οι έννοιες θύτης και θύμα, όταν κυριαρχεί παντού ένα τυφλό «Εγώ». Εν οίδα ότι ουδέν οίδα.

Και κάτι τελευταίο:

Το νόημα των παραστατικών τεχνών, του θεάτρου, της υποκριτικής -σε κάθε της έκφανση και με κάθε ερμηνευτική μέθοδο- είναι να σκαλίζουμε, να εξερευνούμε και τελικά να παρουσιάζουμε, σαν σε παιχνίδι, ρόλους ζωής. Συνθήκες, καταστάσεις και συμπεριφορές του ανθρώπινου ψυχισμού. Από τις πιο αστείες ως τις πιο μοχθηρές. Πτυχές που όλοι έχουμε χαραγμένες στα βάθη του προσωπικού και συλλογικού μας ασυνείδητου. Η έννοια της ψυχαγωγίας όμως εσωκλείει την έννοια της ψυχοθεραπείας. Εάν το θέατρο δεν λειτουργεί ως ένα -εγγενώς ευγενές και καθαρτικό- παιχνίδι, εάν αυτό δεν μας βοηθά να είμαστε πιο ανάλαφροι κι ευτυχείς άνθρωποι μετά, τότε καλό είναι να απευθυνόμαστε σε ειδικούς της ψυχικής υγείας. Δεν γίνεται να είμαστε οι δυστυχείς ήρωες των έργων που παίζουμε κι έξω από τη θεατρική συνθήκη. Αυτό είναι επικίνδυνο. Κι απ’ ό,τι φαίνεται, πολύ σύνηθες. ΖΗΤΗΣΤΕ ΒΟΗΘΕΙΑ. Ταπεινά και ειλικρινά. Δεν είναι ντροπή. Είναι μαγκιά.

Δεν χρειάζεται να καταλήγουμε κακέκτυπα ηρώων του Ευριπίδη, του Σαίξπηρ και του Μπρεχτ.

Για να μας βοηθήσουν τα έγραψαν τα έργα!

Ο Νικόλας Ανδρουλάκης είναι συγγραφέας, ηθοποιός, σκηνοθέτης.

photo credits: Νίκος Μαλιάκος