Θοδωρής Αναγνωστόπουλος ο πρώτος Έλληνας Fellow της Ashoka, μιλάει για την κοινωνικής επιχειρηματικότητα στη χώρα μας.

Θοδωρής Αναγνωστόπουλος ο πρώτος Έλληνας Fellow της Ashoka, μιλάει για τον επιστημονικό αναλφαβητισμό και τις δυνατότητες της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στη χώρα μας.

O Θοδωρής Αναγνωστόπουλος έχει σπουδάσει βιολογία, έχει διδακτορικό στη γενετική, είναι public speaker, science communicator και συνιδρυτής της κοινωνικής επιχείρησης “SciCo”. 

Η συνέντευξη είναι από το andro.gr και τον Φροίξο Φυντανίδη

H SciCo έχει στόχο την επικοινωνία επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό μέσω καινοτόμων, διαδραστικών και ψυχαγωγικών δράσεων. 

H Ashoka είναι το μεγαλύτερο δίκτυο κοινωνικών επιχειρηματιών παγκοσμίως που εφαρμόζουν στην πράξη τις καινοτόμες ιδέες τους με στόχο την κοινωνική αλλαγή και την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.

Και Fellows ονομάζονται τα μέλη του δικτύου της Ashoka, δηλαδή οι κορυφαίοι κοινωνικοί επιχειρηματίες αυτή τη στιγμή στον πλανήτη, ανάμεσά τους ο ιδρυτής της Wikipedia Jimmy Wales και οι Νομπελίστες Kailash Satyarthi και Mohammad Yunus.

Αν κάνει κάποιος τα «μαθηματικά», καταλαβαίνει εύκολα πόσο δύσκολο είναι να γίνεις «κομμάτι» της Ashoka, αλλά και πόσο σημαντικό είναι να αποκτήσει η Ελλάδα τον πρώτο της Fellow. Αλλά πολλά είπαμε εμείς. Ο λόγος τώρα ανήκει στον Θοδωρή Αναγνωστόπουλο.

H Ashoka είναι το μεγαλύτερο δίκτυο κοινωνικών επιχειρηματιών παγκοσμίως που εφαρμόζουν στην πράξη τις καινοτόμες ιδέες τους με στόχο την κοινωνική αλλαγή και την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. – Ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία επιλέγεται κάποιος ως Fellow της Ashoka;

Πέντε είναι τα βασικά κριτήρια.

1. Η δράση του να παρέχει μία δραστική και καινοτόμο λύση σε ένα κοινωνικό πρόβλημα,

2. Η κοινωνική του επιχείρηση να είναι βιώσιμη,

3. Η λύση που παρέχεται να είναι “scalable”, δηλαδή να μπορεί να αναπτυχθεί τόσο σε μικρές όσο και σε μεγαλύτερες κλίμακες και επίπεδα, χωρίς χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς,

4. Να έχει μετρήσιμο, θετικό κοινωνικό αντίκτυπο και

5. Να σέβεται και να προάγει τις ηθικές αξίες.

– Ποιος νιώθετε ότι είναι ο ρόλος σας ως Fellow;

Νιώθω ότι το Fellowship μου αποδεικνύει το ανερχόμενο επίπεδο της κοινωνικής καινοτομίας στην Ελλάδα. Επίσης, αποτελεί για εμένα και την ομάδα μου ένα επιπλέον κίνητρο για στοχευμένη και αποτελεσματική δουλειά. Θα ήταν πολύ κολακευτικό δε, η δράση μας να αποτελέσει πηγή έμπνευσης τόσο για υφιστάμενες όσο και για νεοσύστατες κοινωνικές επιχειρήσεις στη χώρα. Με την ομάδα της κοινωνικής επιχείρησης SciCo.

– Έχετε σπουδάσει βιολογία, έχετε διδακτορικό στη γενετική και είστε science communicator. Συμμερίζεστε την άποψη ότι ο επιστημονικός αναλφαβητισμός είναι κάτι που μας κρατά καθηλωμένους στην Ελλάδα;

Ο επιστημονικός αναλφαβητισμός είναι ένα πρόβλημα παγκόσμιο – όχι μόνο Ελληνικό. Σε άλλες χώρες είναι μεγαλύτερο και σε άλλες μικρότερο. Ένα παράδειγμα επιστημονικού αναλφαβητισμού σε διεθνές επίπεδο, που δυστυχώς έχει εφαρμογή και στην Ελλάδα, είναι η αντίληψη πως τα εμβόλια είναι βλαβερά. Τραγική συνέπεια αυτού ο θάνατος ενός βρέφους από κοκίτη, πριν από 2 χρόνια στη χώρα μας. Ειδικά στη σημερινή εποχή, που τέτοιες αντιλήψεις και θέσεις, διαδίδονται και εδραιώνονται μέσω των social media, και τελικώς υιοθετούνται από τον κόσμο, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν τον σύγχρονο τρόπο ζωής (π.χ. να μην εμβολιάζονται τα παιδιά), ο επιστημονικός αναλφαβητισμός αποτελεί ένα κοινωνικό πρόβλημα με σοβαρές επιπτώσεις. Εκτός όμως από τις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να έχει ο επιστημονικός αναλφαβητισμός στον τρόπο ζωής μας, ειδικά στην Ελλάδα πιστεύω πως μας κρατά καθηλωμένους, ειδικά στους τομείς της τεχνολογικής προόδου και της καινοτομίας. Για παράδειγμα, το να έχει ο καθένας μας άποψη, ως ενεργός πολίτης, για την ανακύκλωση, τη διατροφή και για τους λόγους που πρέπει να αποφεύγουμε πολλά τηγανητά φαγητά, για τα αυτόνομα οχήματα και την τεχνητή νοημοσύνη ή για την κλιματική αλλαγή, είναι όχι μόνο δικαίωμά αλλά και υποχρέωσή μας. Όλα αυτά απαιτούν κάποια επιστημονική γνώση, και μία κοινωνία εξοικειωμένη με αυτά προσαρμόζεται καλύτερα στις εξελίξεις, αλλά και συμβάλλει στη διαμόρφωσή τους. «Ο απώτερος σκοπός κάθε κοινωνικής επιχείρησης, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, είναι να καταστήσει τον εαυτό της τελικά αχρείαστο στην αγορά ή την κοινωνία, αφού θα έχει επιλυθεί πλήρως το κοινωνικό πρόβλημα στο οποίο στοχεύει».

Με την ομάδα της κοινωνικής επιχείρησης SciCo.

– Η κεντρική αποστολή της Ashoka είναι η προαγωγή της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Με απλά λόγια, για κάποιον που δεν γνωρίζει, τι είναι η κοινωνική επιχειρηματικότητα;

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι η επιχειρηματικότητα που έχει ως στόχο την επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος. Πρέπει φυσικά να είναι βιώσιμη, όμως το όραμα του κοινωνικού επιχειρηματία δεν είναι η μεγάλη κερδοφορία όσο η επίλυση του συγκεκριμένου προβλήματος.. Ο απώτερος σκοπός κάθε κοινωνικής επιχείρησης, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, είναι να καταστήσει τον εαυτό της τελικά αχρείαστο στην αγορά ή την κοινωνία, αφού θα έχει επιλυθεί πλήρως το κοινωνικό πρόβλημα στο οποίο στοχεύει. Για παράδειγμα, αν εγώ έχω στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας και καταφέρω (με κάποιο μαγικό τρόπο) να εξαλειφθούν τελείως οι άνεργοι, έχω πετύχει τον σκοπό μου, άρα η επιχείρησή μου δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης. Αυτό βέβαια πρακτικά δε μπορεί να συμβεί, εντούτοις δεν παύει να αποτελεί το όραμα κάθε κοινωνικού επιχειρηματία. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις και οι ΜΚΟ επιτελούν συμπληρωματικό έργο, συνεισφέροντας στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις όμως διαφοροποιούνται από τις ΜΚΟ, καθότι λειτουργούν με ένα «υβριδικό» επιχειρηματικό μοντέλο που επιτρέπει μεγαλύτερη αυτονομία ως προς τις πηγές των εσόδων τους. Μια κοινωνική επιχείρηση, δηλαδή, μπορεί να έχει έσοδα τόσο από χορηγίες και δωρεές όσο και από την πώληση αγαθών ή υπηρεσιών. Αντίθετα, οι ΜΚΟ χρηματοδοτούνται κυρίως από επιδοτήσεις, χορηγίες και δωρεές. «Η κοινωνική επιχειρηματικότητα είναι η επιχειρηματικότητα που έχει ως στόχο την επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος».

– Δώστε μας μερικά παραδείγματα επιτυχούς εφαρμογής του λεγόμενου social entrepreneurship.

Από τα πιο ενδιαφέροντα παραδείγματα παγκοσμίως είναι ενός Ashoka Fellow, Γερμανού ογκολόγου-γυναικολόγου, ο οποίος έχει εκπαιδεύσει τυφλές νοσοκόμες να κάνουν διάγνωση σε γυναίκες για καρκίνο του μαστού. Εξαιτίας της απώλειας όρασης, οι γυναίκες αυτές έχουν πολύ ανεπτυγμένες τις υπόλοιπες τέσσερις αισθήσεις τους, και συγκεκριμένα την αίσθηση της αφής. Μάλιστα, έχει αποδειχθεί ότι οι γυναίκες αυτές ανιχνεύουν τα πρώτα στάδια καρκίνου με μεγαλύτερη αξιοπιστία από τις κλασσικές μεθόδους. Έτσι, έχει καταφέρει τόσο να δίνει δουλειά σε άτομα με αναπηρία, όσο και να πετυχαίνει τον στόχο του, που είναι να κάνει καλύτερες διαγνώσεις. Και να βγάζει και κάποιο κέρδος για εκείνον. Αυτό, ίσως είναι, το απόλυτο μοντέλο της κοινωνικής επιχείρησης. Άλλο ένα παράδειγμα. Στη Γαλλία υποχρεούσαι αν έχεις εστιατόριο να πληρώνεις για να έρχονται και να μαζεύουν τα τηγανόλαδά σου (απαγορεύεται η απόρριψη τους ως έχουν στο αποχετευτικό δίκτυο). Ένας κοινωνικός επιχειρηματίας εκεί λοιπόν έχει φορτηγάκια, και τον πληρώνουν για να μαζεύει τα λάδια των εστιατορίων. Αυτός μετά, αντί να πετάει τα λάδια σε κάποιο ΧΥΤΑ, όπως προδιαγράφεται από τη νομοθεσία, παράγει βιο-καύσιμα από τα χρησιμοποιημένα λάδια. Με αυτόν τρόπο συμβάλλει στη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, ένα στοιχείο πολύ έντονο στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, ενώ παράλληλα αυξάνει το κέρδος του.

– Πώς και πόσο μπορεί να βοηθήσει η κοινωνική επιχειρηματικότητα την οικονομία της Ελλάδας που επιβαρύνεται ταυτόχρονα από τον μη παραγωγικό δημόσιο τομέα, την παρεοκρατική ελίτ, το αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο, την εξάρτηση από το δανεισμό, τις μνημονιακές υποχρεώσεις και ούτω καθεξής;

Καταρχάς να πω ότι δεν είμαι σύμφωνος με τη γενίκευση όλων των παραπάνω, άρα θα μου επιτρέψετε να απαντήσω μόνο στο πώς μπορεί να βοηθήσει η κοινωνική επιχειρηματικότητα την οικονομία της Ελλάδας. Και αυτό μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους. Πρώτα από όλα η κοινωνική επιχειρηματικότητα αποτελεί μια μορφή επιχειρηματικότητας. Άρα, όπως θα βοηθούσε μια εμπορική επιχείρηση, για παράδειγμα αυξάνοντας το ΑΕΠ της χώρας, έτσι μπορεί να βοηθήσει και μια κοινωνική επιχείρηση. Κατά δεύτερον -και αυτό ίσως είναι η μεγάλη διαφορά που μπορεί να κάνει η κοινωνική επιχειρηματικότητα στη χώρα- η κοινωνική επιχειρηματικότητα δημιουργεί περισσότερες συνέργειες. Είναι στη φύση της να είναι πιο συνεργατική. Δεν είναι αρνητικό δηλαδή δύο κοινωνικές επιχειρήσεις να ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο, καθώς ο στόχος δεν είναι ο ανταγωνισμός, αλλά η καταπολέμηση ενός κοινωνικού προβλήματος. Κάτι που δεν ισχύει για τους περισσότερους εμπορικούς επιχειρηματίες. Βλέπουμε πολύ συχνά μάλιστα, ότι τέτοιες συνεργασίες ή παράλληλες δραστηριότητες επιφέρουν μεγαλύτερο κέρδος σε όλες τις πλευρές. Τρίτον: επιδιώκει να επιλύσει ευθέως ένα κοινωνικό πρόβλημα. Και στην Ελλάδα έχουμε ουκ ολίγα κοινωνικά προβλήματα, που επιτείνονται στην περίοδο της κρίσης. Βεβαίως και μια εμπορική επιχείρηση μπορεί να συνεισφέρει στην επίλυση αυτών των προβλημάτων, συνήθως όμως αυτό το κάνει εμμέσως και χωρίς να είναι αυτοσκοπός της. «Ένας νέος σήμερα καλό είναι να ζήσει για λίγο καιρό στο εξωτερικό ώστε να δει ένα διαφορετικό σύστημα, να μάθει μια άλλη κουλτούρα, μια άλλη γλώσσα, και να βιώσει την εμπειρία του να ζει κανείς μόνος του». – Νιώθετε ότι η κοινωνική πολιτική και επιχειρηματική κουλτούρα μας είναι εύφορη για να ξεδιπλωθεί το game changing μήνυμα της Ashoka; Τόσο η κοινωνική μας πολιτική όσο η επιχειρηματική μας κουλτούραν θέλουν δουλειά. Αρχικά πρέπει να καλλιεργηθεί ένα επίπεδο συνεργατικότητας σε κάποιο βαθμό. Να μειωθεί ο φθόνος για τον «άλλον» που τα πάει καλύτερα. Στο δε κομμάτι της επιχειρηματικότητας τα τελευταία χρόνια της κρίσης έχει αρχίσει ο κόσμος να κατανοεί κάπως ότι πρέπει να «πάρει την κατάσταση στα χέρια του» και να βρει λύσεις μόνος του. Να μην περιμένει κάποιο επίδομα ή διορισμό. Τα καλά νέα είναι ότι σε καταστάσεις πίεσης και κρίσης συνήθως δημιουργείται καινοτομία. Και έτσι πιστεύω έχει γίνει και στην Ελλάδα και γι αυτό το περιβάλλον είναι εύφορο για να περάσει το game changing μήνυμα της Ashoka.

– Στην Ελλάδα ο κόσμος νιώθει προδομένος από τις συλλογικές προσπάθειες που γίνονται στόχος πολιτικής εκμετάλλευσης και είναι γενικά δύσπιστος ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Πως θα εμπνεύσετε στον κόσμο την πίστη και την ελπίδα ότι μπορεί να βρεθεί ο ίδιος στο επίκεντρο της αλλαγής;

Δημιουργώντας τα περίφημα case studies. Δηλαδή, παραδείγματα ανθρώπων που πρωτοτύπησαν πετυχαίνοντας ένα καλό αποτέλεσμα και μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση για τους άλλους, όπως π.χ. ένας μαθητής από την Ξάνθη που έφτιαξε γυαλιά για τυφλούς, μέσα από το project μας «STEMpowering Youth». Και εάν ακολουθήσουν τα παραδείγματα αυτά και άλλοι και μετά και άλλοι, τότε αυτό φτάνει και γίνεται κανόνας. Έτσι, επέρχεται η λεγόμενη συστημική αλλαγή. «Τα φεστιβάλ επιστήμης που ξεκινήσαμε στην Ελλάδα πλέον έχουν γίνει hubs για τη συνεύρεση και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ επιστημόνων, ερευνητών, εκπαιδευτικών, επιχειρηματιών και απλών πολιτών».

– Ποια είναι η προσωπική σας φιλοδοξία μέσα από την Ashoka;

Μπορεί να αποτελέσει launching pad για άλλα αξιώματα; Στο χώρο του philanthropy και της κοινωνικής οικονομίας παγκοσμίως, το να γίνεις Fellow της Ashoka είναι μια πολύ μεγάλη τιμή. Αυτή τη στιγμή ίσως είναι ότι ανώτερο μπορείς να πάρεις ως αναγνώριση σε αυτό τον χώρο. Και σίγουρα μπορεί να αποτελέσει πλατφόρμα, δεν ξέρω για άλλα αξιώματα, αλλά για να μεταφέρουμε τη δουλειά μας σε διεθνές επίπεδο, που αυτός είναι και ο στόχος. – Θα σας ενδιέφερε να ασχοληθείτε με την πολιτική; Εάν μου απευθυνόταν πρόσκληση σχετική με το αντικείμενο ή την τεχνογνωσία μου η οποία με βοηθούσε να συνεχίσω το έργο μου, και εάν η πρόταση αυτή προερχόταν από κάποιο πρόσωπο που σεβόμουν και αυτό με τη σειρά του σεβόταν το δικό μου έργο, τότε ίσως το συζητούσα. Δε θα συζητούσα κάτι άλλο όμως.

– Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο που αποφοιτά οσονούπω από το πανεπιστήμιο, και σκέφτεται πιο μονοπάτι θα ακολουθήσει; Υπάρχουν ευκαιρίες στην Ελλάδα της κρίσης; Θα πρέπει να δει τον εαυτό του σαν μέρος της παγκόσμιας κοινότητας και να αναζητήσει την τύχη του σε άλλες χώρες;

Υπάρχουν σίγουρα ευκαιρίες στην Ελλάδα της κρίσης, αλλά θα συμβούλευα έναν νέο, αν μπορεί, να πάει και στο εξωτερικό. Δε λέω να μην σπουδάσει στην Ελλάδα ούτε να φύγει για πάντα από τη χώρα σε καμία περίπτωση. Αλλά είτε να κάνει μέρος των σπουδών του έξω, είτε να δουλέψει έξω για μερικά χρόνια, ώστε να δει ένα διαφορετικό σύστημα, να μάθει μια άλλη κουλτούρα, μια άλλη γλώσσα, και να βιώσει την εμπειρία του να ζει κανείς μόνος του. Από το ταξίδι του στη Βόρεια Κορέα τον Αύγουστο του 2016.

– Γνωρίζουμε ότι είστε μανιακός ταξιδευτής. Πώς συνδυάζετε τα ταξίδια με το έργο σας;

Θα σου δώσω ένα παράδειγμα. Τον Αύγουστο του 2016 ήμουν στη Βόρεια Κορέα και μας έχουν πάει ένα μεσημέρι Κυριακής να επισκεφθούμε τα αγάλματα των Κιμ Τζόνγκ-ιλ και Κιμ Ίλ-σονγκ, πατέρα και παππού αντίστοιχα του τωρινού ηγέτη της χώρας, Κιμ Τζονγκ-ουν. Εκεί βρίσκονταν πολλοί άνθρωποι που κατέθεταν στεφάνι και ρώτησα αν είχαν κάποια εθνική εορτή. Όπως μου εξήγησε ο ξεναγός δεν ήταν κάποια γιορτή, αλλά ένα τυπικό «family activity», δηλαδή μία κυριακάτικη οικογενειακή δραστηριότητα. Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα αυθόρμητα βλέποντας κόσμο να πηγαίνει αυτοβούλως να τιμήσει δικτάτορες ήταν ότι ο αναλφαβητισμός στην Β. Κορέα πρέπει να είναι πολύ υψηλός. Φεύγοντας από τη χώρα μπήκα στο ίντερνετ (σημείωση: στη Β. Κορέα δεν έχουν internet, αλλά μόνο intranet) και είδα ότι το 100% των ανθρώπων πάνε σχολείο, είναι υποχρεωτικό. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι το να πας σχολείο δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα αναπτυχθεί και η κρίση σου. Χρειάζεται καλλιέργεια και ερεθίσματα η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, όχι μόνο γνώση. Και αυτό προσπαθούμε να πετύχουμε στη SciCo, να αναπτύξουμε τη δημιουργική σκέψη, τη σκέψη δηλαδή που πατάει επάνω σε δεδομένα και επιχειρήματα, μέσα από μία σειρά δράσεων. «Η SciCo εστιάζει σε δύο βασικούς πυλώνες: στην επικοινωνία της επιστήμης και την ενδυνάμωση προσώπων σε θέματα σχετικά με την εκπαίδευση ή την επιστήμη».

Από το ταξίδι του στη Βόρεια Κορέα τον Αύγουστο του 2016.

– Ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες της SciCo;

Η SciCo εστιάζει σε δύο βασικούς πυλώνες: στην επικοινωνία της επιστήμης και την ενδυνάμωση προσώπων σε θέματα σχετικά με την εκπαίδευση ή την επιστήμη. Στο κομμάτι της επικοινωνίας είμαστε αυτοί που ιδρύσαμε τα φεστιβάλ επιστήμης στην Ελλάδα (Athens, Thessaloniki και Patras Science Festivals), που πλέον έχουν γίνει hubs για τη συνεύρεση και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ επιστημόνων, ερευνητών, εκπαιδευτικών, επιχειρηματιών και απλών πολιτών. Είμαστε οι πρώτοι που κάναμε φεστιβάλ επιστήμης και τεχνολογίας σε Μετρό, το Mind the Lab, μια ιδέα που τώρα θα πραγματοποιηθεί σε 5 πόλεις του κόσμου μέσα στο 2018. Στο κομμάτι της ενδυνάμωσης, έχουμε τρέξει πάρα πολλά προγράμματα, με το πιο γνωστό από όλα το «STEMpowering Youth». Πάμε σε διάφορες απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας και διδάσκουμε, εκτός σχολείου, στους εκπαιδευτικούς πώς να κάνουν διαδραστική διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Στο πέρας των 9 εβδομάδων που διαρκεί το πρόγραμμα τα παιδιά καλούνται να έχουν δημιουργήσει μια τεχνολογική καινοτομία, ώστε να συνεισφέρουν, μέσω αυτής, στην επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος.

– Είμαστε στην εποχή όπου ο καθένας πρέπει να σκέφτεται και να δρα σαν επιχειρηματίας;

Σίγουρα η κρίση στρέφει τον κόσμο στο να δρα πιο αυτόνομα και ίσως πιο επιχειρηματικά. Και αυτό είναι καλό. Εντούτοις, δεν είμαστε όλοι γεννημένοι για να γίνουμε επιχειρηματίες. Και δεν θα υπήρχε ισορροπημένη κοινωνία εάν όλοι ήταν επιχειρηματίες. Πιο σημαντικό για την εποχή μας, όπου δαπανούμε ίσως το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας στην εργασία, είναι το να δουλεύουμε σε κάτι που μας ικανοποιεί. Ιδανικά, να είναι το πάθος μας. Διότι η ζωή μας είναι μία.

 (Όλες οι φωτογραφίες είναι μια ευγενική παραχώρηση του Θοδωρή Αναγνωστόπουλου)