Τα κατά Τολστόι μυστικά για μια καλή ζωή

 

Πολλά μπορούμε να διδαχθούμε από το μυθιστόρημα «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι, αλλά διδάγματα για το σήμερα παρέχει επίσης η προσωπική ζωή του ίδιου του συγγραφέα. Αυτό υποστηρίζει σε ρεπορτάζ του το BBC, με αφορμή τη μετάδοση στη βρετανική δημόσια τηλεόραση μιας νέας σειράς ντοκιμαντέρ, 10 ωριαίων επεισοδίων, για τη ζωή και το έργο του περίφημου ρώσου λογοτέχνη του 19ου αιώνα. Ο Τολστόι, που γεννήθηκε το 1828 και πέθανε το 1910, ήταν μέλος της αριστοκρατίας, γόνος οικογένειας γαιοκτημόνων με εκατοντάδες δουλοπάροικους. Στα νιάτα του ήταν άσωτος και βίαιος. «Σκότωνα άντρες στους πολέμους και προκαλούσα άντρες σε μονομαχία για να τους σκοτώσω» έγραψε. «Εχανα στα χαρτιά, σπαταλούσα τους μισθούς των αγροτών, τους καταδίκαζα σε τιμωρίες, ζούσα έκλυτα και εξαπατούσα κόσμο. Ετσι έζησα επί 10 χρόνια». Αλλά σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτόν τον τρόπο ζωής. Απέρριψε τις αντιλήψεις της τάξης του και υιοθέτησε μια ριζοσπαστική, αντισυμβατική κοσμοθεωρία, που σοκάρισε τους οικείους του.

 

Σύμφωνα με το BBC, η διαδρομή της ζωής του έχει, μεταξύ άλλων, να μας διδάξει τα εξής:

 

Ενα από τα προτερήματα του Τολστόι ήταν η ικανότητά του να αλλάζει γνώμη με βάση νέες εμπειρίες. Η αιματοχυσία που είδε στον Πόλεμο της Κριμαίας στη δεκαετία του 1850 τον έκανε πασιφιστή. Το 1857, αφότου είδε μια δημόσια εκτέλεση σε γκιλοτίνα στο Παρίσι, έγινε πολέμιος του κράτους και των νόμων του, πιστεύοντας ότι οι κυβερνήσεις είναι όχι μόνο βίαιες αλλά και γενικώς φροντίζουν τα συμφέροντα των πλούσιων και ισχυρών.

 

Ο Τολστόι είχε σπάνια ικανότητα να μπαίνει στη θέση των άλλων, ακόμη και αν η ζωή τους διέφερε σημαντικά από τη δική του. Στη δεκαετία του 1860 υιοθέτησε το ντύσιμο των αγροτών και άρχισε να εργάζεται δίπλα στους πρόσφατα απελευθερωμένους εργάτες στο κτήμα του, οργώνοντας τα χωράφια και επισκευάζοντας τα σπίτια τους με τα χέρια του.

 

Ξεχώρισε επίσης από τους αριστοκράτες φίλους του επειδή προσπαθούσε πρακτικά να απαλύνει τον πόνο των άλλων. Μετά την καταστροφή της σοδειάς του 1873 ο Τολστόι σταμάτησε να γράφει την «Αννα Καρένινα» για έναν χρόνο προκειμένου να διοργανώσει βοήθεια προς τους λιμοκτονούντες, αναφέροντας σε συγγενή του: «Δεν μπορώ να ξεκολλήσω από τα έμβια όντα για να ασχολούμαι με τα φανταστικά». Το περιβάλλον του θεώρησε τρελό ένας από τους καλύτερους μυθιστοριογράφους στον κόσμο να παραμερίζει το αριστούργημά του, αλλά ο Τολστόι το ξανάκανε μετά τον λιμό του 1891 για δύο χρόνια.  

 

Υστερα από μια διανοητική κατάρρευση στα τέλη της δεκαετίας του 1870, ο Τολστόι απέρριψε την οργανωμένη θρησκεία, περιλαμβανομένης της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην οποία ανήκε. Υιοθέτησε μια επαναστατική εκδοχή του χριστιανισμού που βασιζόταν στην πνευματική και υλική λιτότητα. Σταμάτησε το ποτό και το κάπνισμα και έγινε χορτοφάγος. Ενέπνευσε τη δημιουργία ουτοπικών κοινοτήτων όπου η ιδιοκτησία ήταν κοινή. Οι «τολστοϊκές» αυτές κοινότητες εξαπλώθηκαν παγκοσμίως και ο Γκάντι ίδρυσε ένα άσραμ το 1910 που το ονόμασε «Φάρμα Τολστόι». 

 

 

Ο Τολστόι διακήρυττε την καθολική αγάπη, ωστόσο τσακωνόταν συνεχώς με τη σύζυγό του. Επιπλέον διακήρυττε την ισότητα αλλά ποτέ δεν εγκατέλειψε πλήρως τα πλούτη και τον προνομιούχο τρόπο ζωής του. Εζησε ως τα γεράματα σε ένα μεγαλοπρεπές σπίτι με υπηρέτες. Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1890 κατόρθωσε, παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς του, να παραιτηθεί από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε τεράστιο μέρος του λογοτεχνικού του έργου.

 

Ο Τολστόι θεωρούσε ότι η ισορροπία μεταξύ πνεύματος και σώματος αποτελεί σημαντικό μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Συχνά άφηνε την πένα του για να οδηγήσει το άλογο που έσερνε το άροτρο στα χωράφια και είχε ένα δρεπάνι και ένα πριόνι ακουμπισμένα στον τοίχο δίπλα στο γραφείο όπου έγραφε.  

 

Το ουσιαστικότερο μάθημα που μπορούμε να διδαχθούμε από τον Τολστόι είναι να παραδεχθούμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να αμφισβητήσουμε τις προκαταλήψεις μας και να αναπτύξουμε νέους τρόπους θεώρησης του κόσμου είναι να περιτριγυριστούμε από κόσμο που έχει απόψεις και τρόπους ζωής διαφορετικούς από τους δικούς μας. Στην «Ανάσταση» έγραψε ότι ο περισσότερος κόσμος – είτε είναι πολιτικοί, είτε επιχειρηματίες, είτε κλέφτες – «παραμένει ενστικτωδώς εντός του κύκλου ανθρώπων που μοιράζονται τις ίδιες απόψεις». Η πρόκληση είναι να ανοίξουμε τα συνομιλητικά φτερά μας.