Συναισθηματικός δεσμός: Οι 4 τύποι που συνδέουν παιδί και γονέα!

Η σύνδεση που έχουν τα βρέφη και τα μικρά παιδιά με τους γονείς τους επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό, τη συμπεριφορά, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους αργότερα ως ενήλικοι, καθώς και τις σχέσεις που θα έχουν με τα άτομα του περιβάλλοντός τους και με τον εαυτό τους.

Ο όρος συναισθηματικός δεσμός περιγράφει αυτή τη σύνδεση παιδιού-γονέα, και αναφέρεται στη τάση του βρέφους ή του μικρού παιδιού να στηρίζεται στον γονέα ή στο πρόσωπο φροντίδας για ασφάλεια και παρηγοριά όταν βιώνει φόβο, άγχος ή ασθένεια.

Ο δεσμός εκφράζεται με ορισμένες συμπεριφορές σε περιπτώσεις μιας δυνητικής απειλής ή ενός στρεσογόνου παράγοντα. Ειδικότερα, αυτές οι συμπεριφορές διακρίνονται 1. στη  σηματοδότηση/επικοινωνία (π.χ. κλάμα), 2. την προσέγγιση (π.χ. μπουσούλημα, περπάτημα), 3. τη διατήρηση της επαφής (π.χ. γάτζωμα), και 4. την παρακολούθηση του περιβάλλοντος σε σχέση με τον γονέα-πρόσωπο φροντίδας και τη διαθεσιμότητά του.

 ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΔΕΣΜΟΥ

Η Mary Ainsworth το 1950 άρχισε να ταυτοποιεί διαφορετικούς τύπους συναισθηματικού δεσμού μεταξύ παιδιών και μητέρων, μέσα από την πειραματική Διαδικασία της Συνθήκης του Ξένου. Η μελέτη περιλάμβανε μια συνάντηση παιδιού-γονέα με έναν ξένο σε ένα άγνωστο περιβάλλον, στο οποίο το παιδί αποχωριζόταν τον γονέα (έως 3 λεπτά) και ακολουθούσε καταγραφή των αντιδράσεών του. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή διακρίνουμε 4 τύπους συναισθηματικού δεσμού:

1| Ο ασφαλής δεσμός, στον οποίο το μικρό παιδί έχει τον γονέα ως ‘’ασφαλή βάση’’ και ως πηγή παρηγοριάς, γεγονός που του επιτρέπει να παίζει και να εξερευνά ελεύθερα το περιβάλλον του. Υπάρχει ισχυρός συναισθηματικά δεσμός ανάμεσα στο παιδί και το πρόσωπο που το φροντίζει, το οποίο είναι στοργικό και συναισθηματικά διαθέσιμο, ενώ παράλληλα το παιδί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως άξιο αγάπης και προστασίας. Κατά τον αποχωρισμό το παιδί γνωρίζει ξεκάθαρα για την απουσία του γονέα και μπορεί να αναστατωθεί ως ένα βαθμό. Κατά την επανεύρευση προσεγγίζει τον γονέα χαρούμενο, επιστρέφει στο παιγνίδι του και γυρνά σε αυτόν οποιαδήποτε στιγμή αισθανθεί την ανάγκη.

2| Ο ανασφαλής αποφευκτικός δεσμός, στον οποίο το παιδί δείχνει αδιάφορο στην παρουσία της μητέρας και φαίνεται να ασχολείται περισσότερο με το περιβάλλον γύρω του παρά με τον γονέα. Συνεπώς και στον αποχωρισμό δεν αναστατώνεται, ενώ δεν το απασχολεί και η παρουσία ενός ξένου. Όταν ο γονέας επιστρέφει το παιδί αγνοεί ή αποφεύγει την επαφή μαζί του. Στην περίπτωση αυτή, ο γονέας περιγράφεται ως συχνά θυμωμένος και απορριπτικός, γεγονός που οδηγεί το παιδί να μην εκφράζει τα έντονα αρνητικά συναισθήματά του, προκειμένου να παραμείνει κοντά στον γονέα και να μην απορριφθεί από αυτόν.

3| Στον ανασφαλή αμφιθυμικό δεσμό το παιδί ενδιαφέρεται να ασχοληθεί με τον γονέα, παρά να εξερευνήσει το περιβάλλον ή να παίξει. Εκφράζει δυσφορία και αναστάτωση όταν ο γονέας φεύγει, ενώ στην επιστροφή εκδηλώνει θυμό ή φαίνεται απαρηγόρητο. Ακόμη και όταν ο γονέας προσπαθήσει να το καθησυχάσει παίρνοντάς το αγκαλιά δεν καταφέρνει να ηρεμήσει ούτε να επιστρέψει στο παιγνίδι.  Αυτά τα παιδιά επιδιώκουν μια στενή επαφή με τον γονέα, αλλά η ανεπαρκής ανταπόκρισή του στο κάλεσμά τους πλήττει την εμπιστοσύνη τους. Επιπλέον, στον αμφιθυμικό δεσμό, το άγχος του αποχωρισμού διαρκεί περισσότερο σε σχέση με ένα ασφαλή δεσμό γονέα-παιδιού, στον οποίο το παιδί μαθαίνει να το διαχειρίζεται γρήγορα.

4| Στον ανασφαλή αποδιοργανωμένο δεσμό η συμπεριφορά του παιδιού δεν ακολουθεί μια σταθερή και οργανωμένη στρατηγική σε σχέση με το πρόσωπο φροντίδας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παιδιά αυτά αισθάνονται τον φροντιστή τους, παράλληλα, ως πηγή ασφάλειας αλλά και απειλής, ενώ τα περισσότερα έχουν υποστεί κακοποίηση ή παραμέληση. Ο γονέας-πρόσωπο φροντίδας σε αυτή τη περίπτωση διαθέτει φοβική, κακοποιητική ή ακραία μη ευαίσθητη συμπεριφορά προς το παιδί.

Την ασφάλεια του δεσμού διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό η ευαισθησία και η απόκριση του γονέα στα καλέσματα του παιδιού. Επιπλέον, ασκεί επίδραση στην ευεξία και τη ψυχολογική του υγεία, καθώς μια υγιής σχέση μεταξύ τους παρέχει την ισορροπία και την ασφάλεια που απαιτείται για την ομαλή αναπτυξιακή πορεία του παιδιού!