Ψυχική υγεία: Ας ρίξουμε μια ματιά πέρα από τις ψυχιατρικές διαγνώσεις

Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον του κόσμου για την ψυχική υγεία έχει αυξηθεί σημαντικά.

Πληθώρα ψυχολογικών όρων έχουν εισέλθει στο λεξιλόγιό μας – κατάθλιψη, άγχος, ναρκισσισμός – ενώ με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο μπορούμε να μάθουμε αρκετά πράγματα για τις διάφορες ψυχικές διαταραχές.

Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) προκειμένου να δώσουν μία διάγνωση στους συμβουλευόμενους βάση της οποίας σχεδιάζουν την καταλληλότερη παρέμβαση.

Και ενώ η χρήση των διάφορων διαγνωστικών συστημάτων επεκτείνεται, αρκετοί είναι αυτοί που εναντιώνονται σε αυτό. Παρακάτω βρίσκονται μερικά από τα κύρια επιχειρήματα κατά των ψυχιατρικών διαγνώσεων:

1| Οι διαγνώσεις δεν εξηγούν, μόνο περιγράφουν

Οι θιασώτες της ψυχανάλυσης αμφισβητούν την όλη ιδέα της διάγνωσης ψυχικών διαταραχών, θεωρώντας πως δεν συμβάλλει ιδιαίτερα στη θεραπευτική διαδικασία. Για παράδειγμα, η ετικετοποίηση ενός ατόμου ως καταθλιπτικού δεν μας λέει τίποτα παραπάνω από αυτό που το ίδιο άτομο αλλά και ο περίγυρός του έχει ήδη παρατηρήσει: απώλεια ενδιαφέροντος για ασχολίες που παλιά το γέμιζαν, μελαγχολία, απελπισία, αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες.

Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, οι τελευταίες εκδόσεις του DSM εστιάζουν σε επιφανειακές παρατηρήσεις συμπτωμάτων, αυξάνοντας τη συννοσηρότητα μεταξύ των διαταραχών – κάτι που οδηγεί στην χορήγηση πολλαπλών διαγνώσεων στον ίδιο άνθρωπο – και δεν φανερώνουν τις βαθύτερες ψυχικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο μυαλό κάποιου με Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή ή Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή.

2| Η κατηγοριοποίηση μπορεί να γίνει περιοριστική

Ένα άλλο ρεύμα που αμφισβητεί τη χρησιμότητα της διάγνωσης είναι αυτό του Κοινωνικού Κονστρουξιονισμού. Σύμφωνα με τον Gergen, κύριο εκπρόσωπό του, έχουμε γίνει θύματα ενός συστήματος κατηγοριοποίησης που γίνεται ολοένα και πιο απειλητικό. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ερμηνεύουμε συμπεριφορές που αποκλίνουν από αυτό που έχουμε ορίσει ως φυσιολογικό ως δείγμα ψυχοπαθολογίας. Δίνουμε, δηλαδή, πολύ εύκολα και αβίαστα διαγνώσεις αντί να εξερευνήσουμε όλα τα άλλα σενάρια που μπορεί να ισχύουν.

Για παράδειγμα, ένα άτομο πιο κλειστό και εσωστρεφές μπορεί από πολλούς – συχνά μη ειδικούς – να θεωρηθεί ως καταθλιπτικό. Όμως το άτομο μπορεί να είναι πλήρως ικανοποιημένο από τη ζωή και τον εαυτό του, και απλά να μην επιθυμεί να ζει σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα διασκέδασης και συμπεριφοράς.

3| Ανακρίβειες στη τελευταία έκδοση του DSM

Σφοδρές κριτικές ακολούθησαν την έκδοση του DSM-5. Αφορούσαν κυρίως ζητήματα αξιοπιστίας, κατά πόσο δηλαδή τα όσα γράφτηκαν υποστηρίζονταν από επιστημονικά δεδομένα, αλλά και αντιδράσεις σε συγκεκριμένες αλλαγές στα συμπτώματα που κάποιος πρέπει να εμφανίζει για να εμπίπτει σε κάποια ψυχική διαταραχή.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η προσθήκη του πένθους ως κριτηρίου της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής. Το πένθος, έτσι, μετατρέπεται από μια βαθιά προσωπική εμπειρία σε δείγμα ψυχοπαθολογίας, κάτι που πρέπει να έχει συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης γιατί αλλιώς θεωρείται ψυχική διαταραχή.

Έχοντας πει τα παραπάνω, είναι καλό να σημειωθεί πως τα προαναφερθέντα αποτελούν απόψεις κάποιων ψυχολογικών και φιλοσοφικών ρευμάτων. Σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν την αντικειμενική αλήθεια. Ο καθένας αποφασίζει για τον εαυτό του τη βαρύτητα που δίνει στις διαγνώσεις και το αν αυτές θα είναι κάτι που θα τον περιορίσουν ή θα τον απελευθερώσουν.