Προσωπική ευθύνη: Έχουμε τελικά τον έλεγχο της ζωής μας;

Πολλές φορές έχουμε ακούσει τον όρο προσωπική ευθύνη να αναδύεται σε συζητήσεις, ειδικά όταν πρόκειται για τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο καθένας μας.

Μεγάλο μέρος του δυτικού πολιτισμού έχει εμποτιστεί με την ιδέα ότι ακόμα και όταν η χειρότερη αδικία έχει διαπραχθεί εις βάρος μας, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία η αδικία αυτή καθαυτή όσο ο τρόπος που αντιδράμε σε αυτήν.

Η πεποίθηση ότι μπορούμε να ελέγξουμε τον βαθμό στον οποίο ένα δυσάρεστο γεγονός μας επηρεάζει μπορεί να είναι απελευθερωτική, καθώς μας δίνει πίσω τη δύναμη που έχουμε χάσει εξαιτίας του γεγονότος ότι είμαστε άνθρωποι και, κατ’ επέκταση, εκτεθειμένοι στις αντιξοότητες της ζωής. Ταυτόχρονα, όμως, με αυτόν τον τρόπο δίνουμε – χωρίς να είναι αυτός ο σκοπός – ελαφρυντικά σε συμπεριφορές που μόνο ελαφρυντικά δε χρειάζονται.

Τι είναι όμως η προσωπική ευθύνη;

Προσωπική ευθύνη είναι η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν την πορεία δράσης τους, και ως συνέπεια να ελέγξουν το πεπρωμένο τους.

Γιατί η ανάληψη της ευθύνης της ζωής μας μπορεί να είναι σωτήρια;

Σε στιγμές που δυσκολευόμαστε να βρούμε κάποιον εξωγενή τρόπο βελτίωσης της κατάστασης που βιώνουμε, η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει κάτι που ακόμα βρίσκεται στο χέρι μας – η αντίδρασή μας στην κατάσταση – είναι μια λέμβος σωτηρίας.

Μια τέτοια κοσμοθεωρία είναι βοηθητική όταν πρόκειται για αλληλεπιδράσεις που έχουμε με τρίτους. Όταν δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε αποτελεσματικά με έναν συνάδελφό μας ή με κάποιον συγγενή μας, έχουμε την επιλογή να αποστασιοποιηθούμε και να μην αφήνουμε τις διαθέσεις τους να επηρεάζουν τη δικιά μας .

Τι γίνεται όμως όταν πρόκειται για θέματα ψυχικής υγείας; Μπορούμε να πούμε σε κάποιον με καταθλιπτική συμπτωματολογία που ενισχύεται από το περιβάλλον του ότι η βελτίωση της διάθεσής του είναι στο χέρι του και μόνο; Μπορούμε να αγνοήσουμε πλήρως τον περίγυρό μας και να ελαχιστοποιήσουμε τη δύναμη που έχει πάνω μας;

Ίσως είναι πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται . . .

Οι επιλογές μας επηρεάζονται από πληθώρα παραγόντων, από βιολογικούς μέχρι κοινωνικούς, πολιτισμικούς και οικογενειακούς. Θα ήταν υπεραπλουστευτικό να θεωρήσουμε ότι μπορούμε να ρυθμίζουμε διαρκώς την επιρροή των προαναφερθέντων παραγόντων στη διαδικασία λήψης αποφάσεών μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αποδεχόμαστε τις ευθύνες μας, αλλά ότι αναγνωρίζουμε ότι είμαστε άνθρωποι, ζούμε σε μια πολύπλοκη κοινωνία όπου τα ερεθίσματα είναι άπειρα, και ότι η αίσθηση παντοδυναμίας μας μερικές φορές δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ψευδαίσθηση.

Πού καταλήγουμε;

Αυτό που έχει φανεί πιο αποτελεσματικό μέσα από την κλινική εμπειρία και έρευνα είναι η ανάληψη μόνο των ευθυνών που είναι όντως δικές μας. Για παράδειγμα, άτομα με κατάθλιψη τείνουν να ρίχνουν όλες τις ευθύνες για την κατάστασή τους στον ίδιο τους τον εαυτό, κι έτσι γεμίζουν με επιπλέον ενοχές.

Το κλειδί βρίσκεται στο να εντοπίσουμε τις πτυχές της ζωής μας που μπορούμε όντως να ελέγξουμε, αυτές που δεν μπορούμε, και έπειτα υπεύθυνα και συνειδητά να δράσουμε αναλόγως. Κάποιες φορές αυτό θα λειτουργήσει και κάποιες όχι.

Στην τελική, είμαστε άνθρωποι. Έχουμε τη δυνατότητα να αγγίξουμε τον έλεγχο της ζωή μας. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να τον κρατήσουμε για πάντα. Και αυτό είναι εντάξει.