«Πεταλούδα» | Από Την Αρχαιότητα Στην Τέχνη!

Πεταλούδα, το πανέμορφο αυτό πλάσμα της Φύσης, είναι ένα σύμβολο που μας υπενθυμίζει το δίδαγμα των αλλαγών και την ανταμοιβή της σκληρής εργασίας που απαιτείται για την αφομοίωση του διδάγματος. Αποτελεί σύμβολο καλοτυχίας! Είναι μια πανέμορφη ύπαρξη συνδεδεμένη με την ελευθερία και την ευτυχία, που όμως για να φτάσει να είναι τόσο όμορφο και ελεύθερο, ξεκίνησε από μια άσχημη αχόρταγη κάμπια και εργάστηκε σκληρά για να φτάσει να γίνει η θαυμαστή πεταλούδα. Η αλλαγή της από κάμπια σε χρυσαλίδα και τελικά σε πεταλούδα, είναι η μεγαλύτερη και εντυπωσιακότερη μεταμόρφωση που παρατηρείται στο ζωικό βασίλειο. Όσο εντυπωσιακή και μοναδική μπορεί να είναι η εσωτερική μας μεταμόρφωση.

Η πεταλούδα είναι έντομο, της τάξης των Λεπιδόπτερων. Ανήκει στο φύλο των αρθρόποδων και την τάξη των εντόμων. Τα είδη των διαφορετικών πεταλούδων ξεπερνούν τις 100.000 περίπου σε όλο τον κόσμο.. Έχουν μακριές κεραίες, δυο ζεύγη φτερών υπερβαίνουν τον αριθμό των 100.000 σε όλο τον κόσμο και ποικίλουν αναλόγως το είδος και δύο ζεύγη φτερών καλυμμένα με πολύχρωμα λέπια. Είναι φυτοφάγες. Οι Αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τις πεταλούδες “ψυχές” καθώς πίστευαν ότι είναι οι ψυχές των νεκρών (η πεταλούδα ονομαζόταν “σκώληκας ή καμπή”) Σε άλλους πολιτισμούς η πεταλούδα λαμβάνει επίσης αρχετυπικούς συμβολισμούς και προεκτάσεις ενώ δε λείπουν και οι ομοιότητες με τους Έλληνες (Μάγιας κτλ).

Στην αρχαία Ελλάδα, η πεταλούδα σχετίζονταν με τον Θεό Ερμή ως Ψυχοπομπό. Ο Τρίπτυχος (Τρισμέγιστος) Θεός Ερμής εμφανίζεται με τρεις ιδιότητες/επίπεδα, που μπορούν να σχετιστούν με τα τρία στάδια της ύπαρξης της πεταλούδα.

Οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να τοποθετούσαν χρυσαφιές πεταλούδες στους τάφους, συμβολίζοντας τον Ερμή ως Ψυχοπομπό, που θα οδηγήσει την ψυχή του νεκρού στην άλλη ζωή.
Πέραν όμως της σχέσης του Θεού Ερμή, η πεταλούδα κάνει συχνά την εμφάνισή της στην αρχαία Ελλάδα και στην ελληνική θρησκεία. Πασίγνωστος είναι ο μύθος του Έρωτα και της Ψυχής, η οποία απεικονίζονταν με φτερά πεταλούδας, μιας και η πεταλούδα συμβολίζει την ψυχή. Απεικονίσεις σε αγγεία δείχνουν ένα παιδί (συνήθως) ή νεαρή κοπέλα με φτερά πεταλούδας να βγαίνει από το στόμα του νεκρού. Αυτή, είναι η ψυχή που ελευθερώνεται με την τελευταία πνοή θανάτου της ύλης.
Άλλωστε, η αρχαία ελληνική ονομασία της πεταλούδας είναι «ψυχή». Η λέξη ‘ψυχή’ προέρχεται από το ρήμα ‘ψύχω’, δηλαδή ‘αναπνέω’. Επομένως, ‘ψυχή’ σημαίνει ‘πνοή’, και συνεπώς ‘ζωή’, αφού δεν μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς πνοή.

Της χρυσαλίδας η αρχαία ελληνική ονομασία είναι «νεκύδαλλο», δηλαδή «περίβλημα νεκρού»… μέσα από το οποίο βγαίνει η πεταλούδα/ψυχή. Σύμφωνα πάλι με την ελληνική θρησκεία, ο Ύπνος και ο Θάνατος είναι αδέλφια. Επομένως, δεν είναι παράδοξο που οι αρχαίοι Έλληνες ισχυρίζονταν ότι όταν κοιμόμαστε είναι σα να είμαστε χρυσαλίδες –φαινομενικά νεκροί, αλλά η πεταλούδα/ψυχή μας είναι ελεύθερη και ενεργητικότατη κατά την διάρκεια του ύπνου μας.

Η ομορφιά της πεταλούδας και η ιδιαιτερότητα της εξέλιξής της μέσα από τρία στάδια μεταμόρφωσης, δεν άφησε αδιάφορο κανένα λαό του κόσμου, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Εντυπωσιακό επίσης είναι το γεγονός πως όλοι οι λαοί την συνέδεσαν πρωτ’ απ’ όλα με την ψυχή, από τους πιο κοντινούς λαούς έως τους πλέον απομακρυσμένους και απομονωμένους από τον υπόλοιπο κόσμο. Το γεγονός αυτό, χαρίζει στην πεταλούδα τον τίτλο του ‘αρχέτυπου συμβόλου’, δηλαδή του συμβόλου εκείνου που ο άνθρωπος αυθόρμητα (και συνήθως υποσυνείδητα) συνδέει με μια συγκεκριμένη έννοια, ασχέτως το από πού κατάγεται ή πότε έζησε.

Πέραν όμως της αυθόρμητης παγκόσμιας σύνδεσης της πεταλούδας με την ψυχή, ποικιλία εννοιών έχουν επίσης συνδεθεί μαζί της.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί των Αζτέκων και των Μάγια, συμβόλιζαν τον Θεό της κοσμικής φωτιάς με μια πεταλούδα. Πεταλούδες βλέπουμε και στον εξωτερικό δακτύλιο του ημερολογίου των Αζτέκων, ως σύμβολα του πυρός.

Για τους Ινδιάνους του Μεξικού και της Βόρειας Αμερικής, ο Δημιουργός του Κόσμου πήρε μορφή πεταλούδας και πέταξε γύρω από τον κόσμο, με σκοπό να βρει την κατάλληλη τοποθεσία για το ανθρώπινο γένος. Είναι λοιπόν σύμβολο της Δημιουργίας η πεταλούδα, αλλά και της Γνώσης.
Στην Κίνα συμβολίζει την γαλήνη και την ευτυχία. Ομοίως και στην Ιαπωνία, αλλά και την λεπτεπίλεπτη φύση της γυναίκας.

Σήμερα, η πεταλούδα έχει παραμείνει επίσης ως σύμβολο ελευθερίας, αλλαγής, αγάπης, χαράς, ευημερίας, αγνότητας, μεταμόρφωσης και φυσικότητας. Επιπλέον, επειδή είναι ιδιαίτερα ενεργητικό πλάσμα και δύσκολο να το πιάσει κανείς, έχει σχετιστεί και με τους δύσκολους στόχους.

Φυσικά οι πανέμορφες Πεταλούδες αποτυπώθηκαν και από την εικαστική Τέχνη από χιλιάδες ζωγράφους που τις λάτρεψαν, μεταξύ των οποίων και κάποιοι διάσημοι και μεγάλοι καλλιτέχνες:

Ο Ιταλός ζωγράφος Ντόσο Ντόσι τοποθετεί κάπου το 1522-24 σε καμβά το Δία να ζωγραφίζει πεταλούδες ενώ πίσω του ο Ερμής και η Αρετή λογομαχούν. Ο διάσημος πίνακας “Ο Δίας, ο Ερμής και η Αρετή” βρίσκεται στο Μουσείο της Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης. Η ιστορία πίσω από τον πίνακα λέει ότι κάποτε οι θεές της Αρετής και της Τύχης είχαν μια έντονη διαφωνία. Η θεά της Αρετής αποφάσισε τότε να ζητήσει τη βοήθεια του Δία σε αυτή τη διαμάχη. Ο Ερμής όμως της ζήτησε να περιμένει λέγοντας της ότι οι θεοί και ιδιαίτερα ο Δίας είναι απασχολημένοι καθώς ζωγραφίζει πεταλούδες. Πρόκειται για μια αλληγορία πάνω στην τέχνη της ζωγραφικής. 

Ο Αμερικανός ζωγράφος του 19ου αι. Martin J. Heade φημιζόταν για τα…”αλμυρά” του τοπία και τις θαλασσογραφίες του. Τ άρεσαν πολύ τα φυτά, τα εξωτικά πουλιά και οι πεταλούδες. Η μπλε πεταλούδα Morpho, αγνώστου ημερομηνίας, παίζει με το φως και τη σκιά της.

Οι ζωγραφικές πεταλούδες του ζωγράφου Μπιέρσταντ είναι άνω των 110 σχεδόν χρόνων. 

Ο διάσημος Γάλλος ζωγράφος του περασμένου αιώνα Ματίς εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα όταν επισκέφθηκε την Ιταλία το 1907 από τα “φρέσκο” του Τζιότο, του Ιταλού ζωγράφου του 14ου αιώνα και της Αναγέννησης. Ο θαυμασμός του αυτός αποτέλεσε το ερέθισμα για τη δημιουργία του πίνακα, ενός τοπίου γης και ουρανού με μια μεγάλη ανθρώπινη φιγούρα (παιδί) στο προσκήνιο. Αργότερα το παιδί με την απόχη (που ενδεχομένως να κυνηγούσε πεταλούδες) ταυτίστηκε με τον ανιψιό του Λίο και της Γερτρούδης Στάιν.

Ο σουρεαλιστής και ιδιαίτερος Σαλβαντόρ Νταλί αγαπούσε και θαύμαζε τις πεταλούδες τις οποίες και συμπεριέλαβε σε πλέον διάσημα έργα του!

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973), δημιουργός κάπου 20.000 έργων τέχνης στα περίπου 67-68 χρόνια που ζωγράφιζε, δημιουργεί εδώ μια μεταξοτυπία με πεταλούδα καμαρωτή. Η πεταλούδα αυτή ήταν ενταγμένη στη γενικότερη προσπάθεια του να δημιουργήσει ζώα από απλές γραμμές ζωγραφικής τοποθετημένες κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ασκούν μια διακριτική γοητεία.

«Το Κορίτσι με Περιδέραιο» (Nina con Collar), πίνακας της πρώιμης περιόδου της μεγάλης Μεξικανής ζωγράφου Φρίντα Κάλο, πουλήθηκε για 1,81 εκ. δολάρια σε δημοπρασία του τμήματος λατινοαμερικανικής τέχνης του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη.

Επίσης λόγω όλων των παραπάνω που προαναφέραμε, το πανέμορφο αυτό έντομο, αποτυπώνεται και αναπαρίσταται σε ενδύματα, υποδήματα και αξεσουάρ μεγάλων Οίκων Μόδας καθώς και σε πανάκριβα κοσμήματα!