Όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για την εξωσωματική γονιμοποίηση

Γράφει ο Δημητρακόπουλος Ιωάννης, Γυναικολόγος – Μαιευτήρας συνεργάτης του doctoranytime.gr

Βάσει εκτιμήσεων, ένα στα έξι ζευγάρια αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας. Στην Ελλάδα τα υπογόνιμα ζευγάρια υπολογίζονται 250.000 έως 300.000

Με τον όρο υπογονιμότητα εννοούμε την αδυναμία επίτευξης σύλληψης έπειτα από 12 μήνες σεξουαλικών επαφών χωρίς προφύλαξη. Εάν, δηλαδή, ένα ζευγάρι προσπαθεί να συλλάβει επί 12 μήνες χωρίς προφύλαξη και μετά το περάς αυτού του διαστήματος δεν έχει προκύψει εγκυμοσύνη, τότε μιλάμε για υπογονιμότητα.

Ευτυχώς, η επιστήμη ανέπτυξε τεχνικές που πριν από μερικά χρονιά ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Σήμερα όμως δίνουν τη δυνατότητα σε όλα τα υπογόνιμα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί. Περισσότερο από τριάντα χρονιά πριν, οι βρετανοί επιστήμονες Ρόμπερτ Έντουαρντς και Πάτρικ Στέπτοου έφεραν στον κόσμο το πρώτο παιδί του σωλήνα, τη Λουίζ Μπράουν. Από τότε, έχουν γεννηθεί εκατομμύρια μωρά χάρη στην εφαρμογή κάποιας μεθόδου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

 Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 4.000 παΐδια γεννιούνται στη χώρα μας με τη βοήθεια της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Επίσης υπολογίζεται ότι 12.000 έως 15.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα.

Σχετικά με την αντιμετώπιση των προβλημάτων ενός υπογόνιμου ζευγαριού, σε παγκόσμιο επίπεδο, υπάρχουν οδηγίες που προτείνονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας αλλά και πιο εξειδικευμένους φορείς όπως η Ευρωπαϊκή Εταιρία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE) και η Αμερικανική Εταιρία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), Οι παραπάνω οδηγίες ορίζουν απόλυτες αλλά και σχετικές ενδείξεις αλλά και αντενδείξεις για εξωσωματική γονιμοποίηση, όπως θα δούμε παρακάτω.

Απόλυτες ενδείξεις για εξωσωματική γονιμοποίηση είναι για παράδειγμα η απουσία σαλπίγγων ή η αζωοσπερμία, αλλά οι περισσότερες ενδείξεις είναι σχετικές. Η αξιολόγηση των ενδείξεων θα πρέπει να γίνεται πάντα από τον ειδικό σε θέματα γονιμότητας γυναικολόγο. Σίγουρα, η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν αποτελεί πάντα τη μόνη λύση αλλά εξακολουθεί να είναι η γρηγορότερη και η αποτελεσματικότερη.

Με τα κρατούντα δεδομένα, υπάρχει μια κατηγορία γυναικών οι οποίες δεν πρέπει να υποβληθούν σε ορμονική θεραπεία για εξωσωματική γονιμοποίηση και αυτές είναι γυναίκες με ορμονοεξαρτώμενες νεοπλασίες, πχ καρκίνο του μαστού. Επίσης, υπάρχουν άλλες κατηγορίες γυναικών για τις οποίες υπάρχουν σχετικές αντενδείξεις, όπως ψυχιατρικά νοσήματα, χρόνιες οργανικές παθήσεις ή νοσήματα με προβλεπόμενο προσδόκιμο επιβίωσης. Επιπλέον, τελευταία, πέρα από τις αμιγώς ιατρικές αντενδείξεις, προστέθηκαν και άλλες, κυρίως κοινωνικής φύσης, όπως ορίζει ο νέος νόμος 3089/2002.Ας μου επιτραπεί όμως το σχόλιο ότι οι «αντενδείξεις» αποτελούν «γκρίζα» περιοχή και για γιατρούς και για ασθενείς.

Η λήψη φαρμάκων για εξωσωματική γονιμοποίηση έχει υποτεθεί ότι σχετίζεται με τον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών και για το λόγο αυτό, το θέμα μελετήθηκε εκτενώς. Δημοσιευμένες έγκυρες μελέτες (που είναι και μεθοδολογικά άρτιες αλλά και περιλαμβάνουν μεγάλους αριθμούς γυναικών) έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στην εμφάνιση των προαναφερόμενων καρκίνων στις γυναίκες που υποβλήθηκαν σε εξωσωματική γονιμοποίηση σε σχέση με αυτές που δεν υποβλήθηκαν.

Για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα και σε αριθμούς, σε μια σημαντική μελέτη, σε σύνολο περίπου 30.000 γυναικών που συμμετείχαν σε προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης, οι ερευνητές είχαν προβλέψει (σύμφωνα με την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σε γυναίκες στο γενικό πληθυσμό, δηλ που δεν έκαναν ποτέ εξωσωματική) 155 περιπτώσεις εμφάνισης καρκίνου του μαστού’ εμφανίστηκαν όμως λιγότερες (143).Όσον αφορά τον καρκίνο των ωοθηκών, η πρόβλεψη ήταν για 13 περιπτώσεις, όσες και τελικά εμφανίσθηκαν. Άρα δεν υπάρχει διαφορά, όπως αναφέρεται παραπάνω.

Είναι όμως προϋπόθεση να έχει αποκλεισθεί η προύπαρξη νεοπλασίας και να έχει διερευνηθεί η προδιάθεση για ανάπτυξη της (σε γυναίκες με βεβαρυμένο ιστορικό), στις γυναίκες που πρόκειται να αρχίσουν θεραπεία για εξωσωματική γονιμοποίηση. Ο ειδικός ιατρός ξέρει τις παραμέτρους που πρέπει να λάβει υπόψη του για το σωστό έλεγχο των ασθενών του.

Θεωρητικά δεν υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των προσπαθειών εξωσωματικής γονιμοποίησης. Επιπλέον, έγκυρες μελέτες, δεν έχουν δείξει συσχέτιση μεταξύ αριθμού προσπαθειών και ειδικής ή γενικής νοσηρότητας των γυναικών. Μέχρι τώρα δεν έχουν εντοπισθεί παράγοντες που αναμφισβήτητα επιβαρύνουν την υγεία μιας γυναίκας, που να απορρέουν από τη διαδικασία ή τα φάρμακα μιας προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Βέβαια υπάρχει η διάκριση μεταξύ φυσικών (χωρίς φάρμακα διέγερσης των ωοθηκών) και τεχνητών (με χορήγηση φαρμάκων) κύκλων. Πάντα όμως υπό την προυπόθεση ότι έχει προηγηθεί σωστός έλεγχος της γυναίκας ο οποίος και συνεχίζεται˙ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μπορεί μια γυναίκα να υποβάλλεται σε κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης, δεν παύει όμως να έχει ανάγκη των προληπτικών ελέγχων σαν γυναίκα, ανεξαρτήτως της θεραπείας για γονιμότητα. Μέχρι τώρα, κανένα φάρμακο που χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια κύκλου εξωσωματικής ή μετά την εμβρυομεταφορά για υποστήριξη της εμφύτευσης και της ανάπτυξης του εμβρύου δε βρέθηκε να προκαλεί βλάβες ειδικότερες ή γενικότερες στο σώμα της γυναίκας. Σε αυτό συνηγορούν τα δεδομένα περισσότερο από 40 χρόνια εμπειρίας σε όλον τον κόσμο πάνω στην αναπαραγωγική ιατρική και ειδικότερα στην εξωσωματική γονιμοποίηση.

Όπως αναφέραμε παραπάνω, κάποια από τα παιδιά που γεννήθηκαν με την μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης, περάσανε τα 30 τους χρόνια. Μέχρι στιγμής, δεν έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη συχνότητα νοσημάτων που εμφανίζονται μέχρι αυτή την ηλικία,, στα έως σήμερα γεννημένα παιδιά. Είναι όμως πολύ δύσκολο σε περιπτώσεις που μπορεί να εμφανισθούν προβλήματα υγείας να ενοχοποιήσει κανείς τεχνικές που σχετίζονται με εξωσωματική γονιμοποίηση και όχι άλλους παράγοντες, λόγου χάριν γενετικούς, περιβάλλοντος ή διατροφής.

Υπάρχει μια μικρή αύξηση στη συχνότητα πρόωρων τοκετών σε μονήρεις κυήσεις που επιτυγχάνονται με εξωσωματική γονιμοποίηση σε σύγκριση με μονήρεις κυήσεις από φυσική σύλληψη. Αυτό έχει αποδοθεί κυρίως στις τις ιδιαιτερότητες των υπογόνιμων ζευγαριών (πχ προηγούμενες επεμβάσεις στη μήτρα). Η μεγαλύτερη συνιστώσα στη συχνότητα των πρόωρων τοκετών προέρχεται από τις πολύδυμες κυήσεις (δίδυμες και τρίδυμες) που είναι σημαντικά αυξημένες στα ζευγάρια που χρησιμοποιούν τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Προσεκτική επιλογή τεχνικών (legeartisεμβρυομεταφορά περιορισμένου αριθμού εμβρύων) και σωστή και εκ του σύνεγγυς μαιευτική φροντίδα μπορούν να μειώσουν κατά πολύ τον αριθμό των πρόωρων τοκετών. Εξάλλου η ιατρική εμβρύου και η νεογνολογία έχουν κάνει τεράστια άλματα στα τελευταία τριάντα χρόνια. Έτσι, ένα σύγχρονο ζευγάρι που θα χρησιμοποιήσει τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, δεν θα πρέπει να αμφιβάλει ότι θα αποκτήσει υγιή παιδιά.

Επιπρόσθετα, μέχρι στιγμής, τα παιδιά που έχουν γεννηθεί μετά από μεταφορά κρυοσυντηρημένων εμβρύων δεν έχουν παρουσιάσει περισσότερες ανωμαλίες από αυτά που γεννιούνται είτε μετά από φυσική σύλληψη είτε μετά από την εφαρμογή οποιασδήποτε τεχνικής υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Η τεχνική της κρυοσυντήρησης χρησιμοποιείται στην περίπτωση που υπάρχουν πλεονάζοντα έμβρυα καλής ποιότητας μετά την εμβρυομεταφορά με σκοπό να μην υποβληθεί πάλι η γυναίκα σε λήψη φαρμάκων και νέο κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης με διέγερση ωοθηκών.

Εγκυμοσύνη από μεταφορά κρυοσυντηρημένου (ο όρος αυτός είναι καταλληλότερος του “κατεψυγμένου”) εμβρύου αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1983 στην Αυστραλία με τη γέννηση ενός πλήρως υγιούς παιδιού. Η τεχνική της κρυοσυντήρησης είναι πολύ παλαιότερη και ευρέως δοκιμασμένη και επιτυχής σε άλλους τομείς της βιολογίας, όπου και δεν έχουν ποτέ αναφερθεί παρενέργειες ή αυξημένος αριθμός ανωμαλιών.

Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος όσον αφορά τη μητέρα και θεωρείται πως ένα έμβρυο που έχει “αντέξει” τη διαδικασία της κρυοσυντήρησης και της απόψυξης είναι ικανό να εξελιχθεί σε ένα υγιές παιδί. Πάντως, οι ειδικοί γιατροί και εμβρυολόγοι που εφαρμόζουν αυτές τις τεχνικές δεν παύουν να παρακολουθούν στενά τα αποτελέσματα των τεχνικών κρυοσυντήρησης και να αναλύουν διαρκώς καινούργια δεδομένα. Πιο πρόσφατα προστέθηκαν δυναμικά στο οπλοστάσιο της ιατρικής της αναπαραγωγής και η δυνατότητες:

• κατάψυξης και κρυοσυντήρησης ωαρίων (μέχρι τώρα ήταν σπέρματος ή εμβρύων)
• μεταμόσχευσης ιστού ωοθήκης
• καλλιέργειας ωαρίων στο εργαστήριο, χωρίς η γυναίκα να χρειαστεί να πάρει φάρμακα, και
• διάγνωσης ασθενειών στα γονίδια του εμβρύου πριν τη μεταφορά του στη μήτρα, με δυνατότητα μεταφοράς μόνον των τελείως υγειών εμβρύων. (PGD και PGS)
• υαλοποίησης – νεότερης, ασφαλέστερης τεχνικής κατάψυξης.