Μεγάλη Παρασκευή: Ο Θρήνος της Παναγία

Μητέρα του Θεού, Θεοτόκος, Χώρα του Αχωρήτου, Ζωοδόχος Πηγή, Αγία Σκέπη, Γλυκοφιλούσα, Γοργοϋπήκοος, Παραμυθία, η Παναγία μας ή απλώς η Μητέρα όλων.

Στη συνείδηση του απλού ορθόδοξου λαού η Παναγία δεν είναι ένα απόμακρο, απόκοσμο πρόσωπο σε κάποιο θρόνο κι ας τη λέει Παντάνασσα εικονίζοντας τη δόξα της. Ούτε είναι ισόθεος, αλλά οι ορθόδοξοι την τιμούν ιδιαιτέρως. Περισσότερο την αισθάνονται ως τον πιο δικό τους άνθρωπο στον οποίο μπορούν να καταφύγουν σε κάθε δύσκολη στιγμή. Η φράση «Παναγία μου» εκφέρεται πρώτη στο στόμα του κόσμου. Στην Παναγία τρέχουν ασθενείς και πεφορτισμένοι για να βρουν ανάπαυση και στην Παναγία εναποθέτουν οι πιστοί τις ελπίδες τους. Ξέρουν ότι η γλυκύτατη Μητέρα του Χριστού δεν παραβλέπει τις αιτήσεις μας και γίνεται ο καλύτερος πρεσβευτής μας ενώπιον του Θεού και Υιού της.

Τέτοιες ημέρες των παθών, της Σταύρωσης και του θανάτου του Χριστού μας, ο λαός στρέφεται προς το πρόσωπο της Παναγίας του συναισθανόμενος τον σπαραγμό της πάναγνης ψυχής της βλέποντας τον γυιο της να χύνει το άμωμο αίμα Του για να μας σώσει. Η υμνωδία της Εκκλησίας αλλά και η λαϊκή μούσα αναπαράγει εις τους αιώνες τον πόνο και τον θρήνο της, τον πόνο και τον θρήνο της μάνας που βλέπει το τέλος του γυιου της, που παρά την φύσιν των πραγμάτων θάβει πρώτη εκείνη το σπλάχνο της.

Η δημοτική μας παράδοση μάς κατέλιπε μέσω του στόματος του απλού λαού -ο οποίος δεν θεολογεί αλλά αισθάνεται βαθύτατα τη θλίψη της Μητέρας του και συμπονεί- μερικά από τα συγκλονιστικότερα μοιρολόγια. Όπως είναι φυσικό δεν αναμένουμε ούτε μια πεζή ιστορική καταγραφή των γεγονότων, ούτε μια θεολογική προσέγγιση. Με το ύφος του δημοτικού τραγουδιού και την επιτρεπόμενη ανθρωποκεντρική υπερβολή, το μοιρολόι της Παναγίας συγκλονίζει τον πιστό Έλληνα ακόμη και σήμερα. Όπως γράφει η Μιράντα Τερζοπούλου (δίσκος: Δόμνα Σαμίου, Τα Πασχαλινά):

Το ευρύτατα διαδεδομένο σ’ όλο τον ελληνικό χώρο Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς είναι ένα μεσαιωνικό μακροσκελές ομοιοκατάληκτο στιχούργημα λόγιας προέλευσης, αλλά εντυπωσιακά πλατιάς λαϊκής αποδοχής. Επηρεασμένο από τις σχετικές περικοπές των Ευαγγελίων και την υμνογραφία της Εκκλησίας αποτελεί έναν ανθρωποκεντρικό αφηγηματικό θρήνο για τη μαρτυρική πορεία του Χριστού προς τον σταυρικό θάνατό Του, ιδωμένη μέσα από τα μάτια και τα συναισθήματα της τραγικής του μάνας. Τραγουδισμένο από τις γυναίκες γύρω από τον «τάφο» του Χριστού, κατά το ήθος και το ύφος των οικείων τους κοσμικών μοιρολογιών, εκφράζει τη συμπόνοια, την ταύτισή τους με τη μητρική, ανθρώπινη πλευρά της Παναγιάς. Ωστόσο ο τρόπος της τελετουργικής του επιτέλεσης αποκαλύπτει τις προχριστιανικές ρίζες του εθίμου.
Αν και υπάρχουν κατά τόπους διαφορές, σε επί μέρους στοιχεία του τραγουδιού ή στη μελωδική του εκφορά, η δομή και η φόρμα του Μοιρολογιού καθώς και η λειτουργία του παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Πόντο και την Κύπρο.

Μέσα σ’ αυτό το λαϊκό πνεύμα κινούνται και οι στίχοι του Κώστα Βάρναλη που μελοποιήθηκαν από τον Λουκά Θάνου και έγιναν γνωστοί με μοναδική φωνή του Ξυλούρη.

Πού να σε κρύψω γιόκα μου
να μη σε φτάνουν οι κακοί
σε ποιο νησί του ωκεανού
σε πια κορφή ερημική.

Δεν θα σε μάθω να μιλάς
και τ’ άδικο φωνάξεις
ξέρω πως θα ‘χεις την καρδιά
τόσο καλή τόσο γλυκή
που μες τα βρόχια της οργής
ταχιά, ταχιά θε να σπαράξεις.

Συ θα’χεις μάτια γαλανά
θα ‘χεις κορμάκι τρυφερό
θα σε φυλάω από ματιά κακή
και από κακό καιρό

Από το πρώτο ξάφνιασμα
της ξυπνημένης νιότης
δεν είσαι συ για μάχητες
δεν είσαι συ για το σταυρό
εσύ νοικοκερόπουλο
όχι σκλάβος, όχι σκλάβος ή προδότης

Κι αν κάποτε τα φρένα σου
το δίκιο φως της αστραπής
κι αν η αλήθεια σου ζητήσουνε
παιδάκι μου να μην τα πεις

Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν
το φως να το σηκώσουν
δεν είναι η αλήθεια πιο χρυσή
απ’ την αλήθεια της σιωπής
χίλιες φορές να γεννηθείς
τόσες,
τόσες θα σε σταυρώσουν.

via www.tilegrafimanews.gr

Η Αγία και Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα του Πάθους, η ημέρα της υπέρτατης θυσίας, η ημέρα της «άκρας ταπεινώσεως» του Κυρίου.

Ο Συναξαριστής σημειώνει ότι την ημέρα αυτή επιτελούμε τα σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού· δηλαδή τους εμπτυσμούς, τα ραπίσματα, τα κολαφίσματα, την πορφυράν  χλαίναν, τον κάλαμον, τις ύβρεις, τους γέλωτας, τον σπόγγον, το όξος, τους ήλους, την λόγχην και προπάντων τον Σταυρόν και τον Θάνατον, τα οποία για χάρη μας εκουσίως καταδέχτηκε να πάθει ο Κύριος· ακόμη θυμόμαστε και τη σωτήρια πάνω στον σταυρό ομολογία του ευγνώμονα ληστή, που σταυρώθηκε μαζί με τον Κύριο. «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔρθῃς ἐν τῇ Βασιλείᾳ Σου», ομολόγησε βαθιά μετανιωμένος, την ώρα που όλοι Τον περιγελούσαν ή Τον αρνούνταν και ο Κύριος τον βεβαίωσε ότι θα ήταν σε λίγο μαζί Του πρώτος στον Παράδεισο!

Εκείνος, αφού συγχώρεσε και τους σταυρωτές Του, φρόντισε και για την Παναγία Μητέρα Του, αναθέτοντάς την στον αγαπημένο Του μαθητή, Ιωάννη, ολοκλήρωσε πια το έργο Του πάνω στη Γη: «Τετέλεσται», είπε και ο Αθάνατος καταδέχτηκε τον θάνατο, για να μας χαρίσει και το πολυτιμότερο δώρο: την ανάστασή μας και την αιώνια ζωή.

Σε μας μένει να δεχτούμε τη θυσία Του, να Τον αγαπήσουμε, να βαδίσουμε μαζί Του τον δρόμο που βάδισε Εκείνος τηρώντας τις εντολές που μας άφησε, για να φτάσουμε κι εμείς στο τέλος να απολαύσουμε τα πλούσια δώρα που μας χαρίζει η αγάπη και η θυσία Του.

Στην εκκλησία δεν γίνεται Θεία Λειτουργία. Το πρωί, στον Εσπερινό, γίνεται η Αποκαθήλωση (κατεβαίνει το σώμα του Χριστού από τον Σταυρό) και βγαίνει ο Επιτάφιος. Οι πιστοί προσκυνούν το Ευαγγέλιο πρώτα και τον Επιτάφιο. (Ο Επιτάφιος είναι ειδικό ύφασμα, πάνω στο οποίο είναι κεντημένο ή ζωγραφισμένο το άχραντο Σώμα του Χριστού και τα πρόσωπα που φρόντισαν για την Αποκαθήλωση και την Ταφή Του).

Το βράδυ γίνεται περιφορά του Επιταφίου (η κηδεία και η ταφή, σαν να λέμε, του Χριστού) και ψάλλονται τα Εγκώμια του Επιταφίου Θρήνου σε τρεις στάσεις: (« Ἡ Ζωή ἐν τάφῳ…», «Αἱ γεννεαί πᾶσαι…» , «Ἀξιον ἐστί…»). Επιστρέφοντας και μπαίνοντας στον ναό, περνούμε όλοι κάτω από τον Επιτάφιο, για να ευλογηθούμε.

via pemptousia