Ευκαιρία αλλαγής! Ποια είναι τα στάδια στη διαδικασία αλλαγής μιας συνήθειας!

Έχει το γνωστό lifestyle (ή ελληνιστί ο τρόπος ζωής) άμεσο / έμμεσο αντίκτυπο την προώθηση της ψυχικής υγείας, συνεπώς και στην διασφάλιση της γενικότερης εικόνας της υγείας?

Οι συμπεριφορές / συνήθειες, αλλά και η γενική άποψη ενός ατόμου προς τη ζωή παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κατάσταση της ψυχικής υγείας, είναι η σωστή απάντηση.
Η συμπεριφορά ενός ανθρώπου μπορεί να τείνει προς επιλογές που προάγουν την υγεία (ισορροπημένη διατροφή, φυσική άσκηση, επαρκής ξεκούραση, υγιείς / ισορροπημένες επιλογές διαπροσωπικών σχέσεων και δραστηριοτήτων) , μόνο που αυτό το αποτέλεσμα των επιλογών αποτελεί συνάρτηση πολλαπλών παραγόντων, όπως: η μάθηση (που δημιουργεί συνήθειες), η προσωπικότητα / ιδιοσυγκρασία του ατόμου, οι κοινωνικοί και συναισθηματικοί παράγοντες, η αντίληψη, και οι γνωσίες (τρόπος σκέψεως).

Αν θέλουμε να κάνουμε επιλογές που βοηθούν την ψυχή και το σώμα μας να παραμένουν υγιή διατηρώντας ισορροπία και νεότητα, τότε δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε ποιες πράξεις / συνήθειες οδηγούν μακροπρόθεσμα σε θετικά αποτελέσματα, με άλλα λόγια, ποιες επιλογές είναι αυτές που φέρνουν τελικά ουσιαστική ευχαρίστηση χωρίς να έχουν παράλληλα επιβλαβείς συνέπειες.

Εστιάζοντας στα αρνητικά αποτελέσματα ορισμένων πρακτικών, μπορούμε από μόνοι μας να δημιουργήσουμε στη σκέψη μας το υπόβαθρο της απόρριψης αυτών των επιβλαβών πρακτικών και να τις αντικαταστήσουμε με άλλες, θετικές επιλογές, γιατί πολύ απλά δεν θέλουμε να πονάμε ή να γινόμαστε χειρότεροι με το πέρας των ετών. Αντιθέτως, επιθυμούμε να προοδεύουμε και να ομορφαίνουμε ως οντότητες.

Στην προσπάθειά μας να επιλέγουμε καινούργια μοντέλα τρόπου ζωής υπάρχουν πάντα οι γύρω μας- οικογένεια, φίλοι, κοινωνικός κύκλος- οι οποίοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την προσπάθειά μας αυτή ή να την υπονομεύσουν με τακτικές επιβράβευσης ή επίκρισης αντίστοιχα.
Έχει βρεθεί ότι η σχολαστικότητα και η επιμέλεια ως χαρακτηριστικά προσωπικότητας μπορούν να στηρίξουν την απόφαση ενός ανθρώπου να φροντίσει την (ψυχική) του υγεία με καθοριστικό τρόπο.
Βεβαίως, το στρες, από την άλλη πλευρά, μπορεί να αποτελεί συναισθηματικά πάντα τον πρώτο και βασικότερο ανασταλτικό παράγοντα.

Η αλλαγή συνηθειών είναι κάτι σχετικά εύκολο, αν κάποιος το αντιμετωπίσει οργανωμένα.

Υπάρχουν συγκεκριμένα στάδια στη διαδικασία αλλαγής μιας συνήθειας:

α) το στάδιο πριν τον στοχασμό (εδώ ένα άτομο δεν σκέφτεται ακόμα τίποτε σχετικά με την αλλαγή),
β) το στάδιο του στοχασμού (εδώ το άτομο παρατηρεί ότι κάπου υπάρχει ένα πρόβλημα και αρχίζει να σκέπτεται πως μέσα στους επόμενους μήνες κάτι θέλει να κάνει για να αλλάξει συμπεριφορά προάγοντας την υγεία του κι επιλύοντας το πρόβλημα. Ωστόσο, σε αυτό το στάδιο, δεν υπάρχει ακόμα η ετοιμότητα για αυτοδέσμευση στις νέες επιλογές συμπεριφοράς),
γ) το στάδιο της προετοιμασίας (εδώ το άτομο είναι έτοιμο να αυτοδεσμευτεί και να ξεκινήσει την προσπάθεια προς την αλλαγή βάζοντας συγκεκριμένους στόχους για τον επόμενο μήνα, πχ. να σταματήσει το κάπνισμα ή να τρώει ισορροπημένα γεύματα),
δ) το στάδιο της δράσης (εδώ το άτομο ξεκινά και διατηρεί τουλάχιστον για ένα εξάμηνο με επιτυχημένο τρόπο την αλλαγή στη συμπεριφορά ως προς το στόχο που ήδη έθεσε), και
ε) το στάδιο της διατήρησης (εδώ το άτομο εργάζεται με στόχο να διατηρήσει σε βάθος χρόνου τις επιτυχημένες αλλαγές συνήθειας / συμπεριφοράς του προηγούμενου σταδίου).

Στο πρώτο (α) στάδιο (πριν το στοχασμό) το άτομο συνήθως βλέπει μπροστά του κυρίως τα εμπόδια παρά τα κέρδη σχετικά με την διαδικασία της αλλαγής μιας συμπεριφοράς στην οποία ήδη έχει συνηθίσει. Πολλές φορές δε, το άτομο πιθανότατα δεν έχει μπει καν στη διαδικασία να εντοπίσει την εκδοχή / την αναγκαιότητα της αντιμετώπισης της εκδοχής να αλλάξει κάτι στη συμπεριφορά του.

Η πληροφόρηση και η ανταλλαγή ιδεών / σκέψεων είναι εξέχουσας σημασίας σε αυτό το στάδιο της υπό συζήτησιν διαδικασίας.

Η αντικειμενική πληροφόρηση και η συζήτηση μπορούν να βοηθήσουν έναν άνθρωπο στο να θεωρήσει με συνολικό τρόπο τα τυχόν εμπόδια που υπάρχουν στο να αλλάξει μια συνήθεια, να βρει τρόπους για να υπερπηδήσει με οργάνωση αυτά τα εμπόδια, αλλά να δει και ξεκάθαρα τα οφέλη που θα προκύψουν αν προβεί στην αλλαγή. Η προσπάθεια του ατόμου να συλλέξει επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες και να οργανώσει τη σκέψη του ως προς το θέμα που έχει κατά νου βοηθά πραγματικά στο να εγκαταλειφθούν σιγά σιγά οι πεποιθήσεις όπου το άτομο θεωρεί εαυτόν ανήμπορο ν’ αλλάξει κάτι ή τη συγκυρία ακατάλληλη ή άτοπη για να προβεί σε αλλαγές. Πολλές φορές τα εμπόδια στο μυαλό είναι πολύ σημαντικότερα από τα υπαρκτά.

Οι πεποιθήσεις και οι προθέσεις καθορίζουν στον μεγαλύτερο βαθμό την αλλαγή ή μη στις συνήθειες. Ωστόσο, με τη σειρά τους, αυτές οι πεποιθήσεις και οι προθέσεις επηρεάζονται εξ’ αρχής από το κατά πόσον κάποιος εκλαμβάνει εαυτόν ευάλωτο / ευπαθή (άρα από το κατά πόσον κάποιος θεωρεί πως έχει λόγο να αλλάξει κάτι για να φροντίσει τον εαυτό του).

Επίσης, η αναλογία των εμποδίων προς τα οφέλη που σχετίζονται με την αλλαγή (όπως αντιλαμβάνεται καθένας την αναλογία αυτή) είναι κάτι που επηρεάζει την πορεία της εξέλιξης.

Επιπλέον, οι συνήθειες που θεωρούνται κοινωνικά αποδεκτές και έτσι επιβραβεύονται (από τον κύκλο της οικογένειας και των φίλων) τείνουν να είναι πιο ισχυρές, ασχέτως από το αν προκαλούν οφέλη ή βλάβες στην (ψυχική) υγεία μας. Τέλος, οι πεποιθήσεις όσον αφορά στην προσωπική ικανότητα να φέρνουμε αποτελέσματα (αυτοαποτελεσματικότητα- self efficacy), αλλά και η ετοιμότητά μας ως προς την ανάληψη δράσης προς την αλλαγή όντως κάνουν τη διαφορά στο δίλημμα «αλλαγή συνήθειας ή επιμονή στα παλιά μοντέλα δράσης».

Σε αυτή τη νέα σεζόν ας το σκεφτούμε ξανά: τι θα μπορούσε να αλλάξει προς το καλύτερο στην καθημερινότητά μας? Υπάρχουν σημεία όπου θα θέλαμε να παρέμβουμε για να κάνουμε την εμπειρία μας ποιοτικότερη?

Σε αυτό το πλάνο, λοιπόν:

• Δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας δείχνοντάς του αγάπη, σεβασμό κι αποδοχή.
• Σκεφτόμαστε τη ζωή μας συνολικά, ανοιχτά, εστιάζοντας στα επιθυμητά οφέλη κι όχι στα τυχόν εμπόδια.
• Δεν αφήνουμε στον εαυτό μας το περιθώριο να ασχολείται ενοχικά με το χθες και τις παλιές συνήθειες, αλλά του δίνουμε την ευκαιρία να ασχοληθεί με ένα δημιουργικό αύριο, γιατί αυτό έχει σημασία.
• Φτιάχνουμε ένα πλάνο με επιθυμίες.
• Προσπαθούμε να λάβουμε σωστές πληροφορίες από ειδικούς που θα μπορούσαν να μας υποστηρίξουν ανάλογα με το πεδίο της αλλαγής.
• Συναναστρεφόμαστε ανθρώπους που μας υποστηρίζουν στην επιλογή μας να αλλάξουμε. Αποφεύγουμε εκείνους που μας σταματούν και μας θέλουν κομμένους και ραμμένους στα δικά τους πρότυπα (άρα δεν σέβονται τη δική μας, διαφορετική θεώρηση).
• Περιμένουμε τη στιγμή όπου θα αισθανθούμε έτοιμοι για την έναρξη μιας καινούργιας συνήθειας και γιορτάζουμε αυτή τη στιγμή.
• Εστιάζουμε πάντα στα οφέλη της νέας συνήθειας όπου εκπαιδευόμαστε και όχι στις δυσκολίες της προσπάθειας – θυμόμαστε δηλαδή πάντα τους λόγους που μας οδήγησαν στην επιλογή ….να αλλάξουμε!Καλή επιτυχία – καλά ξεκινήματα σε όλες και όλους με υγε

Marie-Denise Διαμαντή

Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας & Ερευνήτρια Αστρολόγος (αυτογνωσία- διαχείριση- σχέσεις)