Δείξε μου μια φωτογραφία σου, να σου πω το IQ σου…

Υπάρχουν διάφορα στερεότυπα γύρω από την ευφυΐα.

Ανάλογα με τη χώρα και την κουλτούρα της κάθε χώρας οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν πως οι όμορφοι άνθρωποι είναι και πιο έξυπνοι ή το αντίστροφο (βλ. ανέκδοτα με ξανθιές). Στη Δύση επικρατούν και οι δύο τάσεις, με κάποιους λαούς να έχουν μια μάλλον αρνητική προκατάληψη εναντίων των όμορφων ατόμων τα οποία τείνουν να τα θεωρούν λιγότερο έξυπνα, και άλλους να δημιουργούν αυτόματους θετικούς συσχετισμούς μεταξύ ομορφιάς και εξυπνάδας. Υπάρχει κάποια αλήθεια πίσω από αυτά τα στερεότυπα;

 

Style: “cc”Φαίνεται τελικά πως πράγματι υφίσταται μια θετική συσχέτιση μεταξύ φυσικής ομορφιάς και ευφυΐας, τουλάχιστον για τον δυτικό κόσμο και συγκεκριμένα τη Μ. Βρετανία. Εκεί τα πιο όμορφα άτομα φαίνεται πως τείνουν να είναι πιο έξυπνα από τα λιγότερο όμορφα. Σύμφωνα με μια διαχρονική έρευνα στην οποία αναφέρεται το Psychology Today[1] τα παιδιά που σε μικρή ηλικία χαρακτηρίζονται ως πιο “εμφανίσιμα” τείνουν να αναπτύσσουν μεγαλύτερο δείκτη ευφυΐας σε σχέση με τα λιγότερο “εμφανίσιμα”.

 

Συγκεκριμένα, για 50 χρόνια οι  Βρετανοί επιστήμονες παρακολουθούσαν την εξέλιξη όλων των παιδιών που γεννήθηκαν στην Μ. Βρετανία μεταξύ 1 και 9 Μαρτίου 1958.  Μεταξύ των στοιχείων που συνέλεξαν όλα αυτά τα χρόνια υπήρχαν και οι χαρακτηρισμοί που κλήθηκαν να δώσουν οι δάσκαλοί των παιδιών όταν αυτά ήταν 7 και 11 ετών. Οι δάσκαλοι έπρεπε να απαντήσουν στο ερώτημα εάν πίστευαν ότι το παιδί ήταν αντικειμενικά εμφανίσιμο ή όχι. Αν και τις δύο φορές  το παιδί είχε χαρακτηριστεί ως εμφανίσιμο, τότε οι επιστήμονες της παρούσας έρευνας τους κατέτασσαν στους “εμφανίσιμους”. Αν έστω και στη μία φορά το παιδί δεν είχε χαρακτηριστεί ως εμφανίσιμο τότε το κατέτασσαν στους “μη εμφανίσιμους”. Για την ιστορία, αξίζει να αναφερθεί πως βάσει του πιο πάνω διαχωρισμού το 63% των παιδιών είχαν χαρακτηριστεί ως εμφανίσιμα. Στη συνέχεια οι επιστήμονες έψαξαν και βρήκαν τα ίδια άτομα, τα οποία πλέον είναι μεσήλικες, και αξιολόγησαν τον δείκτη νοημοσύνης τους.

 

Αυτό που βρήκαν ήταν πως οι “μη εμφανίσιμοι” είχαν κατά μέσο όρο δείκτη νοημοσύνης 91.8, ενώ οι “εμφανίσιμοι” 104.23 (βλ. Εικόνα 1). Υπενθυμίζουμε πως στον δείκτη ευφυΐας το 100 είναι ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση είναι 15, πράγμα που σημαίνει ότι και οι δύο ομάδες ήταν εντός του μέσου όρου. Παρόλα αυτά όμως η διαφορά των 13 περίπου μονάδων φάνηκε πως είναι στατιστικά σημαντική. Το φύλο δεν φάνηκε να παίζει κάποιον ιδιαίτερο λόγο, αν και οι “εμφανίσιμοι” άνδρες είχαν μεγαλύτερη διαφορά από τους “μη εμφανίσιμους”, σε σχέση με τη διαφορά “εμφανίσιμων” και “μη εμφανίσιμων” γυναικών.

 

 

 

Πως μπορούμε να εξηγήσουμε αυτά τα αποτελέσματα; Μήπως κάτι πάει λάθος στην μεθοδολογία μας και καταλήγουμε σε λανθασμένα αποτελέσματα ή μήπως τελικά πράγματι η φυσική ομορφιά συνδέεται με κάποιο τρόπο με την ευφυΐα; Αυτά είναι αρκετά δύσκολα ερωτήματα. Κάποιος θα μπορούσε να πει πως πολύ απλά οι έξυπνοι άνθρωποι μας φαίνονται αυτόματα και πιο όμορφοι. Αλλά αυτό δεν λύνει το πρόβλημα. Ίσα-ίσα το κάνει κυκλικό και ίσως λίγο πιο πολύπλοκο, γιατί αν υποθέσουμε ότι ισχύει αυτή η θεωρία τότε θα πρέπει να εξηγήσουμε το γιατί τείνουμε να βλέπουμε την εξυπνάδα ως χαρακτηριστικό γνώρισμα ή και ακόμη και ως κριτήριο της φυσικής ομορφιάς, σε τέτοιο βαθμό που να γίνεται ένα αυτοεκπληρούμενο στερεότυπο. Μήπως τελικά η ομορφιά δεν είναι κάτι τόσο επιφανειακό και δεν περιορίζεται στο όμορφο δέρμα, το καλοχτισμένο κορμί και στα μπλε μάτια, αλλά σχετίζεται και με λιγότερο επιφανειακά πράγματα όπως η εξυπνάδα;

 

Από την άλλη, μπορούμε επίσης να υποθέσουμε πως το γεγονός πως κάποιος είναι “άσχημος”, αυτόματα του δημιουργεί ένα επιπλέον εμπόδιο στην ζωή του, το οποίο μεταξύ άλλων έχει αντίκτυπο και στην εκπαίδευσή του και κατ’ επέκταση και στην ευφυΐα του. Για παράδειγμα, κάποιο παιδί που είναι “άσχημο” είναι αναμενόμενο πως δεν θα λαμβάνει τόσα θετικά μηνύματα από το περιβάλλον του όσο ένα “όμορφο”. Κατ’ επέκταση, μπορεί να αναπτύξει χαμηλή αυτοπεποίθηση, η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα να μην θέτει υψηλούς στόχους στην ζωή του, να προσπαθεί λιγότερο να επιτύχει εκπαιδευτικούς στόχους και εν τέλει να αναπτύσσει και χαμηλότερο δείκτη ευφυΐας.

 

Οι Kanazawa & Kovar σε μια δημοσίευσή τους το 2006[2] βλέπουν τη σχέση ευφυΐας και εξυπνάδας από μία διαφορετική σκοπιά. Εκεί υποστηρίζουν με εμπειρικά στοιχεία μία βασική θεωρία σχετικά με το γιατί οι όμορφοι άνθρωποι τείνουν να είναι και οι πιο έξυπνοι. Η θεωρία προέρχεται από την εξελικτική κοινωνιο-βιολογία και είναι η εξής: Οι πιο έξυπνοι άνδρες μπορούν  να αποκτήσουν πιο εύκολα κάποιο υψηλό κοινωνικό στάτους σε σχέση με τους λιγότερο έξυπνους. Οι γυναίκες έλκονται από άνδρες με υψηλότερο κοινωνικό στάτους, κάτι που δίνει την ευκαιρία στους έξυπνους άνδρες να επιλέξουν όμορφες γυναίκες που έλκονται από αυτούς. Αποτέλεσμα ενός τέτοιου γάμου είναι ένα έξυπνο και όμορφο παιδί το οποίο κληρονόμησε το πρώτο χαρακτηριστικό από τον πατέρα του και το δεύτερο από τη μητέρα του.

 

Πριν αρχίσετε να μιλάτε για κοινωνικό δαρβινισμό, είναι καλό να υπενθυμίσουμε ορισμένα βασικά πράγματα. Η ομορφιά σαφώς και δεν είναι αντικειμενικά μετρήσιμη με την ευρύτερη έννοια του όρου. Πρόκειται για ένα κοινωνικό δημιούργημα που πολλές φορές επιβάλλεται από την κοινωνία στο άτομο. Δεν είναι τυχαίο πως ένας νεαρός Ταϊλανδός της φυλής Padaung θεωρεί τον μακρύ, ασθενικό λαιμό ως ένδειξη ομορφιάς, ενώ το ίδιο πράγμα για τους περισσότερους από εμάς θεωρείται παράξενο και αντιαισθητικό. Όπως βεβαίως δεν είναι επίσης τυχαίο ότι τα ψηλά, λιγνά κορμιά των μοντέλων της σύγχρονης Δύσης θα θεωρούνταν άσχημα από κάποιον παρατηρητή που ζούσε στην Ευρώπη του Μεσαίωνα. Τα κοινωνικά πρότυπα αλλάζουν με τον τόπο και τον χρόνο. Επομένως η ομορφιά ως δείκτης δεν έχει καμία απολύτως διαχρονική αξία.

 

Έπειτα, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα προβλήματα που έχει ο ορισμός και η μέτρηση του δείκτη ευφυΐας. Παρόλο που τα τεστ IQ όσο πάνε λαμβάνουν υπόψην τους όλο και περισσότερους παράγοντες και γίνονται όλο και λιγότερο προκατειλημμένα για διάφορες κοινωνικές ομάδες, είμαστε πολύ μακριά ακόμη από την συμφωνία για το τι εστί ευφυΐα και πως μετράται αντικειμενικά ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους.