Μάσκα…Σύμβολο τέχνης και ελευθερίας

Η λέξη «μάσκα» ίσως είναι πλέον η πιο πολύ ειπωμένη λέξη σε ολόκληρο τον πλανήτη! Όχι όμως με την έννοια που θα σας μιλήσω σήμερα.

Σήμερα θα κάνουμε λόγο για την πραγματική μάσκα, την παραδοσιακή, την αυθεντική, την πολύχρωμη, την διαδκεδαστική, την Ιστορική, την έντεχνη, αυτή της Βενετίας !

Κατά τον Ανδρέα Εμπειρίκο «ο εσωτερικός μας κόσμος είναι ένα σύννεφο που αλλάζει συνεχώς όψεις» και αυτές τις όψεις προσπαθεί κάθε καλλιτέχνης να ανακαλύψει διεισδύοντας σε αυτόν τον εσωτερικό κόσμο με την εικαστική επεξεργασία της ανθρώπινης μορφής. Μιας και διανύουμε την περίοδο της Αποκριάς, παρόλο που φέτος δεν θα καταλάβουμε καθόλου αυτή τη μεγάλη και ξέφρενη γιορτή του Κόσμου, θα κάνουμε αναφορά στην Βενετσιάνικη Μάσκα ως πραγματικό έργο Τέχνης!

Η αυθεντική Βενετσιάνικη μάσκα αποτελεί από μόνη της στοιχείο καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και αντικείμενο – θέμα ζωγραφικής.

Η ιστορία της βενετσιάνικης μάσκας χάνεται στα βάθη των αιώνων, αποτελώντας πλέον μία παράδοση στο διάσημο καρναβάλι της Βενετίας αλλά και στολίδι σε ολόκληρο τον κοσμο. Παρόλο που σήμερα, οι μάσκες έχουν την τιμητική τους κατά τη διάρκεια της Αποκριάς (Καρναβάλι της Βενετίας), στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί σε πολλές άλλες περιπτώσεις, συνήθως ως ένα μέσο για να κρύψει αυτός που την φοράει την ταυτότητα και την κοινωνική του θέση. Η μάσκα επέτρεπε στον κάτοχό της να ενεργεί πιο ελεύθερα πέρα από την κοινωνική του τάξη, αλλά και να επιδίδεται σε παράνομες ή εγκληματικές πράξεις, ή ακόμα και σε πιο προσωπικές, όπως ρομαντικές συναντήσεις.

Οι βενετσιάνικες μάσκες χαρακτηρίζονται από τον περίτεχνο σχεδιασμό τους, τα φωτεινά χρώματα όπως χρυσό και ασημί αλλά και τα πλουμιστά στολίδια σε μπαρόκ στυλ. Πολλά σχέδια προέρχονται από την Commedia dell’arte, με τις μάσκες να διαφέρουν, π.χ. η Bauta που κρύβει ολόκληρο το πρόσωπο ή η Columbina που καλύπτουν μόνο τα μάτια. Σύμφωνα με τους Ιστορικούς, οι μάσκες φοριούνταν στην πόλη της Βενετίας από πρόσωπα που ήθελαν να κρυφτούν από τους δανειστές τους, από άτομα που είχαν παράνομες σχέσεις, άτομα που έπαιζαν τυχερά παιχνίδια, ανθρώπους που πήγαιναν σε χορούς ή ανακατεύονταν με κουτσομπολιά και σκάνδαλα, ιεροεξεταστές, κατασκόπους, πλούσιους και φτωχούς.

Η μάσκα έγινε σύμβολο της ελευθερίας και της καταπάτησης όλων των κοινωνικών κανόνων που επιβάλλονταν από την Ενετική Δημοκρατία. Η ανωνυμία της μάσκας δημιούργησε μια ιδιόρρυθμη “ισότητα” ανάμεσα στους πολίτες της Βενετίας, ευνόησε την ανάπτυξη του αυτοσχέδιου θεάτρου του δρόμου, της Commedia dell’arte αλλά ευνόησε και ευγενείς, για να μπορούν να μπαινοβγαίνουν ανενόχλητοι σε λαϊκές γειτονιές, θέατρα, χορούς, μοναστήρια και οίκους ανοχής, διευκόλυνε άτομα που διέπρατταν παράνομες δραστηριότητες, κλοπές, βιασμούς, φόνους ή άτομα σαν τον διαβόητο καρδιοκατακτητή Τζάκομο Καζανόβα, που έγραψε ιστορία ξελογιάζοντας το «αδύναμο φύλο», ακόμη και μοναχούς και μοναχές που με την κάλυψη μιας μάσκας, επιδίδονταν σε ασυδοσίες.

Έτσι, η υπερβολική χρήσης μάσκας στην καθημερινή ζωή από τους ελευθεριάζοντες πολίτες και ταξιδιώτες της Βενετίας, ανάγκασε τις Αρχές να εκδώσουν Νόμους και διατάγματα για τον περιορισμό και τον έλεγχο της και τελικά μετά την πτώση της Δημοκρατίας της Βενετίας και κατά τη διάρκεια της Αυστριακής κατοχής, η χρήση της απαγορεύτηκε εκτός από την περίοδο της Αποκριάς ή σε ιδιωτικούς χορούς.

Οι βενετσιάνικες μάσκες αρχικά ήταν απλές στο σχέδιο και τη διακόσμηση και υπήρχαν εκατοντάδες καταστήματα που τις κατασκεύαζαν. Η ζήτησή τους ήταν τόσο μεγάλη, που άρχισαν να μετατρέπονται σε πιο περίτεχνες κατασκευές, κατασκευασμένες από δέρμα, papier mache, πορσελάνη ή με μια πρωτότυπη τεχνική από γυαλί, ενώ αργότερα άρχισαν να ζωγραφίζονται στο χέρι και να διακοσμούνται με γούνα, φυσικά φτερά, πολύτιμα μέταλλα και λίθους και να γίνονται διάσημες σε όλη την Ευρώπη.

Σε γενικές γραμμές, όλες οι βενετσιάνικες μάσκες μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στις αποκριάτικες μάσκες και σ’ αυτές της Commedia dell’arte.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκει η Bauta , μια λευκή μάσκα που καλύπτει όλο το πρόσωπο, χωρίς στόμα, με ένα έντονο τριγωνικό πηγούνι, που συχνά είχε κλίση προς τα πάνω για να επιτρέψει στο χρήστη να μιλήσει, να φάει και να πιει εύκολα χωρίς να χρειάζεται να την αφαιρέσει και φοριούνται από τα δύο φύλα.

Στην ίδια κατηγορία ανήκει η Moretta (ή Servetta Muta), μια μικρή, οβάλ, μαύρη, βελούδινη μάσκα, που φοριέται από τις γυναίκες και ο χρήστης της την συγκρατούσε στη θέση της δαγκώνοντας ένα κουμπί που βρισκόταν στην εσωτερική της πλευρά κι έτσι δεν είχε την δυνατότητα ούτε να μιλήσει.

Επίσης, είναι πασίγνωστη η χαρακτηριστική μάσκα σε σχήμα γερακιού του Dottore Peste, του γιατρού της φοβερής πανώλης, ντυμένου με τη μακάβρια μαύρη στολή, με τη μύτη της μάσκας παραγεμισμένη με αρωματικά βότανα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να προστατευτεί από την δυσοσμία και την αρρώστια που αφάνισε το ένα τρίτο του πληθυσμού της Βενετίας.

Άλλες μάσκες της ίδιας κατηγορίας είναι οι: Dama (κομψή μάσκα για τις κυρίες), Gatto (γάτα στα ιταλικά, σπάνιο ζώο στη Βενετία), Jester ή Jolly (ο γνωστός μας από την τράπουλα Joker), Volto (πρόσωπο στα Ιταλικά, που απεικονίζει ένα πρόσωπο χωρίς συναίσθημα) κ.α.

Η Μάσκα η αυθεντική, η όμορφη, η φανταχτερή, είναι αυτή που με τη σωστή χρήση θα δώσει χαρά, στυλ, χρώμα, ελευθερία και όμορφες αναμνήσεις!

Ευχαριστούμε θερμά τον δημιουργό αυθεντικών Βενετσιάνικων Μασκών Adriano.Arte – Ανδρέα Λιάλιο για την παραχώρηση των φωτογραφιών και όπως ο ίδιος μας είπε: “Τις μάσκες ή θα τίς λατρέψεις ή θα τίς αποφεύγεις για πάντα! 
Η κατασκευή μιας βενετσιάνικης μάσκας με ενθουσιάζει. Ειδικά, όταν γνωρίζεις ότι μία και μόνο πινελιά θα αλλάξει την έκφρασή της!”

Τα ζωγραφικά έργα είναι δημιουργίες ελαιογραφίας της εικαστικού Νίκης Πετρίδη.